Hoop voor christenen Syrië is er zeker! Ondanks de zeer moeilijke omstandigheden in Syrië en vrees voor de toekomst, gelooft aartsbisschop Jacques Mourad dat het opheffen van de sancties nieuwe hoop zal brengen.

Wantrouwen

Volgens aartsbisschop Jacques Mourad heeft de recente vervanging van het regime van Bashar al-Assad door een regime met fundamentalistische moslimwortels wantrouwen gewekt onder de verschillende etnische en religieuze gemeenschappen in het land.

“De bevolking van Syrië leeft zonder waardigheid en zonder vertrouwen in elkaar, in de regering en in de internationale gemeenschap. Dit is een zware last geworden voor de bevolking”, aldus aartsbisschop Jacques Mourad tijdens een online persconferentie georganiseerd door de pauselijke hulporganisatie Kerk in Nood (ACN).

Rigide vorm van Islam

Vanuit Syrië verklaarde de prelaat dat de regering weliswaar veel verzoenende gebaren heeft gemaakt naar de christelijke gemeenschap en andere religieuze minderheden, maar dat de aanwezigheid van bebaarde en zwaarbewapende salafistische milities op straat velen ongemakkelijk maakt.

“Voor het Syrische volk is dit vreemd, het is hen en hun tradities vreemd, ze zijn nog nooit geconfronteerd met zo'n rigide vorm van islam, het is hen vreemd en er heerst een zeker sociaal onbehagen.”

Plaats van ontmoeting tussen religies

Volgens aartsbisschop Mourad staan zelfs veel soennieten – de meerderheidsgodsdienst in Syrië – wantrouwend tegenover de vele militanten die door de straten zwerven. “In de geschiedenis van Syrië is er nooit maar één godsdienst geweest, er is altijd diversiteit geweest. Dit is een plaats van ontmoetingen, waar alle beschavingen en religies samenkomen. Onze soennitische buren vertellen ons dat ze niet blij zijn met dit nieuwe regime, en dat zeggen ze ook tegen anderen, maar onderling heerst er angst, want voor de salafisten zijn soennieten die niet op dezelfde lijn zitten godslasteraars, en godslastering wordt met de dood bestraft.”

Geen christenvervolging

Ondanks de bedrukte sfeer, kan met volgens de aartsbisschop niet zeggen dat momenteel in Syrië sprake is van christenvervolging. Hij zegt dat het feit dat fundamentalistische regels in de regio's verschillend worden toegepast, eerder tot een gevoel van onveiligheid leidt.

“Het land is in chaos omdat er geen gemeenschappelijke normen zijn. In de zomer nemen we onze jongeren normaal gesproken bijvoorbeeld mee naar zomerkampen aan de kust. Maar dit jaar doen we dat niet omdat we ons zorgen maken over de reactie van de nieuwe autoriteiten in deze gebieden. Voor hen is het namelijk niet normaal dat mannen en vrouwen zich mengen, terwijl dat voor ons wel zo is. Aan de andere kant hebben we in mei onze traditionele straatprocessies ter ere van Onze-Lieve-Vrouw zonder problemen kunnen houden.”

Exodus en hoop

Geconfronteerd met deze realiteit proberen veel christenen het land te verlaten. Vroeger waren het vooral jonge mannen die probeerden naar het buitenland te vluchten om de militaire dienst te ontlopen. Nu zijn het volgens aartsbisschop Mourad vooral gezinnen die niet willen dat hun jonge kinderen opgroeien in een land waar de straten worden bewaakt door salafistische milities.

Hij zegt echter dat er ook hoop bestaat, nu er sprake is van opheffing van de sancties die de Syrische economie al meer dan tien jaar lamleggen. “De sancties hebben verschrikkelijke gevolgen gehad voor de Syrische bevolking. Na de regimewisseling zijn de meeste mensen hun baan kwijtgeraakt en hebben ze geen middelen meer om te overleven. Elke dag komen er mensen naar me toe op zoek naar geld om brood te kopen. Dat is het niveau dat we hebben bereikt. De meeste mensen hebben niet genoeg om hun verwarming te betalen. Dat is te duur geworden.”

Kansen door einde sancties

“Als het besluit om de sancties op te heffen doorgaat, komt er werk. Dan zijn er weer mogelijkheden om het leven te veranderen en te verbeteren. Hopelijk krijgen de mensen dan weer een salaris”, aldus de aartsbisschop. Hij gelooft dat met betere economische kansen de behoefte aan geweld en wraak zal afnemen, wat zal leiden tot een betere toekomst voor iedereen.

Ondertussen blijft de Kerk een van de weinige bronnen van hoop voor veel christenen en andere Syriërs. “Namens alle Syriërs, en in het bijzonder de christenen, zijn wij Kerk in Nood en haar weldoeners zeer dankbaar voor hun hulp aan de Syriërs in deze tijd van honger, dorst en gebrek aan alles te overleven”.

Ogen op toekomst

Nu is het tijd om naar de toekomst te kijken, zegt hij, en zijn visie daarop omvat een Kerk die zich inzet voor de verbetering van het land. “Wij voelen ons verantwoordelijk voor de opbouw van een toekomst voor ons land. Wij willen daaraan meewerken en erin delen.”

Wat de specifieke behoeften van christenen betreft, wijst hij op de bouw van huizen, ziekenhuizen en scholen. “Ik denk dat de Kerk hieraan moet deelnemen. En de beste manier is om projecten te organiseren en te ondersteunen die christenen banen, werk en moed kunnen geven. Zo kunnen we jonge christenen helpen die willen trouwen, hun gezinnen ondersteunen en aanmoedigen. Ook kunnen we ziekenhuizen en scholen voor de christelijke gemeenschappen ondersteunen en degenen die zijn vertrokken aanmoedigen om terug te keren Want als zij kansen op werk zien, kan dat hen stimuleren om terug te keren”.

Hoop voor christenen in Syrië

Het optimisme van de aartsbisschop te midden van enorme uitdagingen is volgens hem geworteld in zijn persoonlijke geschiedenis. Hoop voor christenen in Syrië  heeft hij dan ook zeker! In 2015, toen hij nog monnik was, werd hij ontvoerd en enkele maanden gevangengehouden door Islamitische Staat, voordat hij zijn vrijheid terugkreeg. Door deze ervaring zegt hij niet bang te zijn voor wat de toekomst in Syrië in petto heeft.

“Voor iemand als ik, die door mijn gevangenschap innerlijke vrijheid heeft ervaren, is er nu niets meer dat mij gevangen houdt. Niets brengt mij in een kwetsbare positie. Ik denk na over mijn leven en zie dat het in Gods handen ligt, en ik ben er zeker van dat Hij mij leidt. Degene die dit wonder voor mij heeft verricht en mij het wonder van de vrijheid heeft geschonken, blijft aan mijn zijde. Ik zie dit voor mijzelf en voor iedereen, ook voor de aanwezigheid van de christenen en de Kerk in Syrië.”

Toch blijft de Kerk aanwezig. In het zuiden van het land, in het bisdom Sidon, zetten priesters, religieuzen en vrijwilligers zich onvermoeibaar in voor kinderen en jongeren. Ze organiseren al meer dan dertig jaar een zomerkamp voor kinderen – veilige en hoopvolle momenten midden in de chaos. Voor veel kinderen is het kamp het enige uitje dat ze het hele jaar meemaken.

bisschop Maroun Ammar

“Het zomerkamp voor kinderen is hét hoogtepunt van het jaar,” vertelt bisschop Maroun Ammar. “Een zomer met God helpt hen daardoor wortel te schieten in hun land en hun geloof.”

De kampen zijn kleinschalig, gedragen door lokale parochies en vrijwilligers. Maar toch zijn ze kostbaar: vervoer, maaltijden, begeleiding, materiaal en soms ook overnachting moeten allemaal bekostigd worden. Door de hoge inflatie en toenemende armoede kunnen ouders dat vaak niet meer zelf betalen.

Maak zomerkampen voor kinderen mogelijk

Met steun van Kerk in Nood hoopt het bisdom dit jaar minstens vijf zomerkampen voor kinderen mogelijk te maken, verspreid over het zuiden van Libanon. De vraag is groot, de middelen schaars.

Een zomer met God

Een kamp kost per kind relatief weinig: voor slechts € 34 kunnen twee kinderen deelnemen. Toch is dat bedrag voor veel Libanese gezinnen onbereikbaar. Daarom ondersteunt Kerk in Nood deze kampen, zodat ook de armste kinderen een plek krijgen.

Helpt u mee?

Uw steun maakt het mogelijk dat kinderen hoopvol de toekomst tegemoet kunnen gaan – geworteld in geloof, gedragen door de liefde van Christus, en omringd door mensen die naar hen omzien. Zoals kinderen in Nederland naar een zomerkamp kunnen (klik bijvoorbeeld hier) zo gunt u dat toch ook aan kinderen in Libanon?

Met uw gebed én een concrete bijdrage zorgt u ervoor dat kinderen in Libanon deze zomer mogen lachen, spelen en groeien in geloof. Een geschenk dat verder reikt dan één week: het raakt harten en draagt vrucht voor de toekomst.

Meer weten over het nieuws uit het Midden-Oosten? Klik dan hier

“Binnen het parochiecomplex gaat het zo goed mogelijk, hoewel we veel beschietingen horen en soms granaatscherven ons complex bereiken”, legt pater Romanelli in gesprek met de pauselijke stichting Kerk in Nood (ACN) uit.

Onderdak aan 500 mensen

Toen de huidige oorlog in Gaza uitbrak, zocht de hele christelijke bevolking haar toevlucht in de katholieke parochie van de Heilige Familie en in het naburige orthodoxe complex. Daar vielen meerdere doden. De katholieke parochie biedt momenteel onderdak aan ongeveer 500 mannen, vrouwen en kinderen. Onder hen een groep mensen met een handicap die de Missionarissen van Naastenliefde al voor de oorlog opvingen.

De grootste uitdaging voor pater Gabriel is om het leven binnen de parochie goed te ordenen en te organiseren. “Dit houdt onder meer in dat we een vast schema aanhouden, met elke ochtend stil gebed voor het Heilig Sacrament en 's middags het rozenkransgebed en de Mis.”

Proberen schooljaar te redden

De vele kinderen in de parochie krijgen regelmatig les, in een poging het schooljaar te redden. Ook organiseert de parochie activiteiten voor kinderen, tieners en gezinnen, evenals bijbelstudiegroepen die eens per week bijeenkomen.

De middelen die de parochie van weldoeners ontvangt, worden verdeeld onder alle bewoners en onder naburige moslimgezinnen. Israël heeft de afgelopen drie maanden echter alle hulp geblokkeerd. Op 22 mei stond Israël slechts 90 humanitaire vrachtwagens toe in Gaza, veel minder dan de geschatte dagelijkse behoefte van 500 vrachtwagens. Dit betekende dat de parochie drastischer maatregelen moest nemen.

Drie maanden geen hulp

“We hebben al drie maanden geen hulp meer ontvangen. Daarom rantsoeneren we alles wat we hebben. Pas daarna kunnen we het uitdelen aan de vluchtelingen in het complex en aan mensen van buitenaf”, legt de pastoor uit. Hij vertelt Kerk in Nood (ACN) dat hij er onlangs wel in geslaagd is om zowel binnen als buiten het complex water te verdelen.

Israëlische troepen belegeren Gaza sinds kort na de terroristische aanslagen van 7 oktober 2023. Die werden gepleegd door Hamas en andere jihadistische groeperingen die vanuit het gebied opereren. De vele bombardement en een grondinvasie, die tot op heden voortduren, hebben aan tienduizenden mensen het leven gekost.

Niemand heeft het over herbouwen

Ongeveer 52 leden van de christelijke gemeenschap, die vóór deze oorlog ongeveer 1.000 mensen telde, zijn rechtstreeks omgekomen. Enkelen zijn omgekomen bij aanvallen, anderen gestorven aan ziekten als gevolg van gebrek aan medische zorg. Onder hen een moeder en dochter die op het terrein van de Heilige Familie door Israëlische scherpschutters werden doodgeschoten.

De meesten zijn alleen maar bezig met overleven. Maar pater Gabriel zegt dat hij ook tekenen van psychische aandoeningen, waaronder depressies, bij de gelovigen opmerkt. “Het ernstigste wat we zien is dat niemand het heeft over het einde van de oorlog of het recht om hier te blijven, of om huizen te herbouwen en opnieuw te beginnen”, zegt hij. “Dus bidden we, en vragen we mensen om te bidden en zich in te zetten voor vrede.”

Er zijn veel christenen in het Heilig Land die lijden onder angst en onzekerheid. Daarom vraagt de Latijnse patriarch van Jeruzalem, Mgr. Pizzabala, u om noodhulp voor meer dan 600 christelijke gezinnen in Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem.  Zij hebben voedsel, water, medicijnen, medische hulp, onderdak en elektriciteit nodig. Helpt u mee?

Foto: © Holy Family Church in Gaza

Voor wie is uw werk bedoeld?

Wij helpen kwetsbare jongeren, vooral jonge meisjes die in arme gezinnen zijn geboren. Zij worden blootgesteld aan huiselijk geweld, misbruik, armoede, mensenhandel en andere vormen van mishandeling. De problemen waarmee ze worden geconfronteerd, leiden tot geweld. Dat heeft een verwoestend effect op hun geestelijke en lichamelijke gezondheid. Deze meisjes zijn opgegroeid in een zeer moeilijke omgeving. Ze hebben hulpmiddelen nodig en moeten gezonde gewoontes ontwikkelen. Daarom hebben ze bescherming en psychologische ondersteuning nodig. Toegang tot geestelijke gezondheidszorg is echter erg moeilijk. Wij bieden hen sessies over hun rechten, om hen te laten zien dat ze sterk en volwaardig zijn. We organiseren ook sessies voor gezinnen, om ouders te ondersteunen en hen te helpen hun kinderen te beschermen.

Waarom is dit soort werk zo belangrijk?

Ons werk is meer dan alleen belangrijk, het is cruciaal. Deze meisjes komen uit zeer moeilijke omgevingen, gekenmerkt door extreme armoede en misbruik op alle niveaus. Ze worden vaak beroofd van zowel onderwijs als basisbehoeften. Juist dat zijn de dingen die hen kunnen helpen om aan hun situatie van armoede te ontsnappen en onafhankelijke, volwaardige en verantwoordelijke vrouwen te worden.

Tijdens de lessen zelfverdediging leren ze zich te verdedigen tegen aanvallen, terwijl de dans- en schilderlessen helpen om hun zelfvertrouwen te ontwikkelen. En ze houden van dansen!

Wat zou er met deze meisjes gebeuren als ze dit project niet hadden?

Zonder ondersteuning zouden ze worden blootgesteld aan drugs, criminaliteit, prostitutie of criminele bendes. Ze hebben veel trauma's opgelopen. Velen hebben last van angst, depressie en hechtingsstoornissen. Zij vinden het moeilijk om mensen te vertrouwen. Hun trauma's zitten erg diep en hebben invloed op veel dingen, zoals leren. Het is erg belangrijk om hen deze kansen te bieden, zodat ze sterke en stabiele vrouwen kunnen worden. Op dit moment hebben ze geen enkele stabiliteit. De meesten van hen missen een veilige en rustige plek in hun leven. Het is essentieel dat wij hen die bieden.

Libanon maakt een verschrikkelijke economische crisis door, dus hoe is het mogelijk om het project te financieren?

Helaas is de geestelijke gezondheidszorg zeer beperkt en duur. Goede doelen spelen een zeer belangrijke rol bij het bieden van dit soort ondersteuning aan kwetsbare bevolkingsgroepen. We hebben het hier over meisjes die elke dag te maken hebben met criminaliteit en delinquentie. Daarom helpen wij hen, om het risico te verkleinen dat zij hierin terechtkomen. Maar er zijn maar heel weinig mensen die zich hierop richten.

Het zou natuurlijk de taak van de overheid moeten zijn om voor deze kwetsbare meisjes te zorgen. Maar helaas zijn veel centra gesloten vanwege de economische crisis. Dat terwijl het aantal kwetsbare mensen juist is toegenomen! Deze missie ligt ons na aan het hart en aan het hart van Jezus.

Dat gezegd hebbende, zou dit alles niet mogelijk zijn geweest zonder de steun van weldoeners van Kerk in Nood, vooral in de afgelopen twee jaar. We weten dat de stichting een uitzondering heeft gemaakt om dit project te financieren, en daar zijn we erg dankbaar voor. We danken Kerk in Nood voor alle hulp die zij biedt, vooral in dit deel van de wereld.

Kunt u ons iets vertellen over uw rol als religieuze zusters en opvoedsters? Wat maakt dit zo bijzonder?

Onze rol als therapeuten en als gewijde religieuzen is om deze meisjes te helpen verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen. We laten zien dat dit een veilige plek is, waar ze hun emoties kunnen verwerken. We kunnen hun omgeving niet veranderen, maar we kunnen hen wel helpen hun zelfvertrouwen te vergroten en de vicieuze cirkel van trauma te doorbreken.

Onze aanpak is alomvattend en gebaseerd op luisteren, ondersteuning en begeleiding, maar ook op bescherming. Deze meisjes kunnen in ieder geval 's middags in een veilige omgeving zijn. Ze kunnen psychologen, een logopedist en een maatschappelijk werker ontmoeten. Ook kunnen ze hulp krijgen bij hun schoolwerk. Hun geestelijk begeleider is ook een grote steun voor hen. Ons centrum biedt een comfortabele en vertrouwde ruimte, waar ze zich vrij kunnen uiten en de juiste beslissingen voor hun toekomst kunnen nemen. Ons doel is hen middelen aan te reiken waarmee zij in de toekomst een voorbeeld van verandering kunnen zijn voor anderen.

Welke verschillen ziet u bij de meisjes tussen het moment dat zij aan het project beginnen en het moment dat zij het afronden? Merkt u een impact op hen en hun familie?

We kunnen nooit spreken van een volledig succespercentage, maar we proberen altijd de situatie te verbeteren. We hebben veel vooruitgang gezien bij deze meisjes. Ze vinden betekenis en kunnen de uitdagingen van het leven aan. Sommigen van hen zijn erin geslaagd hun diploma te halen en doen het momenteel erg goed op de universiteit. Ik werk nauw met hen samen en kan het voorbeeld noemen van een meisje dat ik een jaar lang heb begeleid.

Ze was 14 toen ik haar ontmoette, ze had vreselijk misbruik geleden door haar vader en ze was niet de enige in het gezin in die situatie. Ik heb een jaar lang met haar gewerkt en u zou niet geloven hoeveel er in die tijd is veranderd. Zij en haar moeder waren van huis weggevlucht omdat de vader haar moeder wilde vermoorden. De moeder had zelfs de naam van haar dochter veranderd uit angst dat de vader hen zou vinden en iets zou aandoen. Dit jonge meisje durfde niet eens in de spiegel te kijken en kwam nooit buiten. Nu kan ze echter voor de spiegel staan en leeft ze niet langer in angst. Ze gaat naar buiten, heeft vrienden gemaakt... ze voelt zich veilig. De steun en de therapie die wij bieden zijn erg belangrijk. Wij zijn erg blij met de resultaten die wij zien. Dit is een plek van vertrouwen en warmte, waar deze meisjes zich echt op hun gemak en veilig voelen.

Libanon is bijzonder zwaar geraakt door de economische crisis. Ook zijn er nog steeds veel vluchtelingen voor aanvallen door Israël, die deels bij christelijke gezinnen zijn opgevangen.  Deze heeft geleid tot een schrijnend tekort aan medicijnen, vooral voor kwetsbare kinderen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. In het El-Saleeb ziekenhuis in Beiroet ziet zuster Marie Makhlouf dagelijks hoe kinderen lijden door het gebrek aan essentiële medicatie. Uw steun kan het verschil maken: met een gift van €19,45 voorziet u een kind van levensreddende medicijnen. Helpt u mee?

De pastoor van de Heilige Familie in Gaza houdt opnieuw een wanhopig pleidooi voor vrede in de door oorlog verscheurde regio. “Het oplaaien van de gevechten tussen Israël en Hamas maakt de situatie alleen maar ellendiger voor de burgerbevolking. En het doet de spanning in het Heilige Land toenemen.”

17.000 kinderen omgekomen

De Argentijnse priester, lid van de Verbo Encarnado, is al enkele jaren in Gaza. en hij sprak zijn diepe bedroefdheid uit over de kinderen die al zijn omgekomen in deze oorlog. “Onlangs is het aantal kinderen dat in deze oorlog is gedood de 17.000 gepasseerd. Meer dan 17.000 kinderen gedood! Het is verschrikkelijk, verschrikkelijk. We hebben meer dan 50.000 doden in deze oorlog en meer dan 110.000 gewonden, waaronder veel geamputeerden.”

“Nog een dag oorlog zal de situatie niet oplossen, het zal het alleen maar erger maken”, aldus de priester. “God geve dat er snel echte vrede komt, dat deze oorlog eindigt. Ik hoop dat alle Joodse gijzelaars en de Palestijnse gevangenen zo snel mogelijk bevrijd worden volgens het staakt-het-vuren plan. Ik vraag u in het bijzonder om te bidden tot Onze-Lieve-Vrouw van Fatima.”

Nog 500 mensen op parochieterrein Gaza

Pater Gabriel verblijft nog steeds met zo’n 500 mensen, katholieken en enkele orthodoxe en moslimfamilies, op het terrein van de parochie Heilige Familie in Gaza. “Sinds het begin van de oorlog in oktober 2023 bidden we elke dag met kinderen en volwassenen voor het Allerheiligste Sacrament de rozenkrans tot Onze lieve Vrouwe van Fatima.”

Het leven is er ellendig. “We hebben humanitaire hulp nodig voor meer dan twee miljoen mensen die hier wonen en die voor het grootste deel alles kwijt zijn. Hun huizen, hun werkplekken, de scholen van hun kinderen, hun bezittingen; velen zijn wanhopig. Voor het grootste deel van de bevolking is het een ellendig leven, en die spanning is duidelijk voelbaar in het hele Heilige Land.”

Katholieke Kerk leidende rol in hulpverlening

Hoewel christenen een zeer kleine minderheid vormen in Gaza, heeft de katholieke Kerk een leidende rol bij het bieden van hulp aan de bevolking van Gaza. “Dankzij de Kerk hebben we duizenden gezinnen kunnen helpen en ervoor kunnen zorgen dat de hulp iedereen bereikt die het echt nodig heeft, want de situatie in Gaza is er op dit moment een van extreme armoede.”

“Sommigen, zij die de kans hadden om te vertrekken, hebben dat al gedaan”, vertelt de Argentijnse priester. “Anderen moeten of willen hier blijven, vooral omdat ze hier geboren zijn. Dit is hun land en ze zien zichzelf als de afstammelingen van de eerste christenen. Dat is inderdaad het geval, net als bij alle christenen in het Heilige Land”.

Geweld raakt ook christenen

Ook qua strijd is het vooruitzicht weinig positief. Na meer dan een jaar oorlog bereikten Israël en Hamas een staakt-het-vuren dat de vrijlating van gijzelaars toestond in ruil voor de vrijlating van Palestijnse gevangenen. Dat staakt-het-vuren is onlangs echter verbroken, en er wordt momenteel onderhandeld over een nieuw staakt-het-vuren.

De christelijke nederzettingen zijn niet onaangetast gebleven door de oorlog. Twee vrouwen werden neergeschoten door militaire sluipschutters op het terrein van pater Gabriels parochie. Eerder kwamen 18 mensen om toen het terrein van de orthodoxe Kerk werd getroffen tijdens een luchtaanval. Israël beweerde dat een nabijgelegen commandocentrum van Hamas het doelwit was. Nog eens minstens 11 christenen zijn gestorven door gebrek aan adequate medische zorg voor chronische ziekten. Sommige scholen zijn verwoest.

Kleine parochie in Gaza heeft grote impact

In deze sfeer van angst kan het leven op de katholieke compound verontrustend zijn, aldus pater Romanelli. “Zoals u zich kunt voorstellen, is het niet gemakkelijk om met 500 mensen in een kleine ruimte te leven. Toch prijzen we onszelf gelukkig. Zoals we zeggen, we leven met Jezus in zijn huis. Ondanks alles slagen we er niet alleen in om te overleven, maar ook om duizenden andere gezinnen te helpen met voedsel, water en medicijnen. Wel is dit allemaal beperkt, omdat de grenzen de afgelopen weken gesloten zijn geweest voor humanitaire hulp.”

Het Latijnse Patriarchaat van Jeruzalem, de belangrijkste projectpartner van Kerk in Nood (ACN) in het Heilige Land, blijft alle mogelijke steun bieden, niet alleen aan de christelijke bevolking in Gaza, maar ook aan de bredere burgerbevolking. Lees hier wat u voor hen kunt betekenen.