Aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk, één van de sprekers, vertelde dat het aantal doden, verminkten en getraumatiseerden als gevolg van de oorlog in Oekraïne blijft toenemen. Volgens het hoofd van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk (UGCC) worden ook de langetermijneffecten op de samenleving langzaam duidelijk. “De toekomst van Oekraïne en de Kerk hangt af van hoe we kunnen reageren op de noodzaak om oorlogstrauma’s te boven te komen. Dit trauma heeft het hart van de Oekraïense samenleving al aangetast: het gezin.”
Kinderen ontvoerd
De prelaat legt uit hoe lastig het is om deze gezinnen te helpen. “Vandaag hebben we te maken met nieuwe groepen gezinnen, de gezinnen van degenen die gedood werden, van degenen die ernstige verwondingen opliepen, maar ook van degenen die vermist worden. Volgens Oekraïne zijn er 20.000 kinderen door Rusland ontvoerd, hoewel Rusland het heeft over 800.000 gedeporteerden. Maar we hebben ook 35.000 vermisten. Het leven van hun families is een constante marteling.”
Ben ik weduwe?
“Een vrouw, een 23-jarige moeder van twee kinderen, vroeg me: ‘Ben ik een weduwe? Moet ik bidden voor mijn man als iemand die nog leeft, of als iemand die dood is?’ Elke keer dat we gevangenen uitwisselen en hun mannen niet terugkeren, wordt hun verdriet vernieuwd. Dus het is een constante fysieke en psychologische marteling voor elk gezin.”
Krijsgevangenen getraumatiseerd
Volgens de apostolische nuntius in Oekraïne, aartsbisschop Visvaldas Kulbokas, kent de bevrijding uit Russische gevangenschap ook uitdagingen voor degenen die wel terugkeren. “Als we met mensen spreken die naar Oekraïne terugkeren, en ze beschrijven de omstandigheden waarin ze werden vastgehouden, dan zijn die afschuwelijk, vooral voor de militairen. Sommigen kunnen niet praten, zo getraumatiseerd zijn ze.”
Hoogste aantal echtscheidingen
Maar ook andere gezinnen lijden, volgens aartsbisschop Shevchuk. “Vandaag de dag leeft de meerderheid van de gezinnen gescheiden van elkaar, omdat de mannen in het leger zitten en vrouwen met kinderen hun eigen stad of zelfs het land hebben verlaten.” De statistieken die door deze situatie worden veroorzaakt zijn schrijnend. “In 2023 hadden we 170 duizend nieuwe gezinnen, maar er waren 120 duizend echtscheidingen. Dit zijn de hoogste aantallen echtscheidingen in de geschiedenis van onafhankelijk Oekraïne.”
Deze mensen helpen is volgens hem een grote uitdaging voor onze Kerk. “Heel vaak kun je niets anders doen dan aanwezig zijn, met hen meehuilen, de hand vasthouden van deze vrouw of deze soldaat die pijn lijdt. Dit is de grootste pastorale uitdaging voor mij en voor de Kerk vandaag”, aldus de aartsbisschop.
Een vergeten conflict?
Aan het begin van de conferentie waarschuwde Regina Lynch, uitvoerend president van Kerk in Nood (ACN), dat “met zoveel conflicten en onrust in de wereld op dit moment, we een reëel gevaar lopen dat Oekraïne vergeten wordt, omdat de aandacht van de wereld naar de volgende crisis verschuift. Bij Kerk in Nood zijn we vastbesloten dat dit niet gebeurt. Dit is een van de redenen waarom we de vastentijd van dit jaar gebruiken om de situatie in Oekraïne onder de aandacht te brengen”.
“Oekraïne beleeft zijn eigen kruisweg. Het doel van de campagne is om broodnodige steun te bieden tijdens het conflict. Daaronder hulp voor seminaristen, priesters en religieuze zusters, die helpen bij de zorg voor de ontheemde en verarmde mensen en traumaverwerking voor soldaten en hun families. We richten ons ook op jeugd- en gezinspastoraat. En we dringen er bij al onze vrienden en weldoeners op aan om onze broeders en zusters in Oekraïne niet te vergeten en voor hen te bidden tijdens de vastentijd”, aldus Regina Lynch.
Ook aartsbisschop Kulbokas sprak over dit gevaar. “Voor mensen in het buitenland is het moeilijk om zich voor te stellen wat er hier gebeurt. Sommigen zijn geneigd te denken dat alles voorbij is. Maar we verliezen elke dag honderden levens, zowel militairen als burgers.” Voor degenen die dicht bij de frontlinies of in bezet Oekraïne wonen, is de oorlog onmogelijk te vergeten. “De situatie aan de frontlinies is erger dan het vagevuur. Er zijn veel mensen die we niet kunnen bereiken, zelfs niet om voedsel of water te geven”, aldus de nuntius.
Kerk ondergronds
In de bezette gebieden is de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk gedwongen ondergronds gegaan, legde majoor-aartsbisschop Shevchuk uit. “Er zijn geen katholieke priesters meer in dit deel van Oekraïne. We kregen informatie dat onze mensen in Donetsk elke zondag naar de kerk gingen om te bidden, zelfs zonder priester. Maar de kerk werd in beslag genomen en de deuren werden gesloten. In de bezette delen van de Zaporizjha-regio vaardigden de Russische autoriteiten een speciaal decreet uit dat het bestaan van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk verbood en onze eigendommen in beslag nam. Dus bidden de mensen thuis. Als ze kunnen, volgen ze onze liturgische diensten online.”
Een schrille herinnering aan het gevaar waarmee katholieken in bezet Oekraïne geconfronteerd worden, is de detentie van de paters Ivan Levitskyi en Bohdan Heleta. Zij werden in november 2022 gearresteerd. “Leven ze nog, of zijn ze dood? Sinds hun arrestatie hebben we geen informatie meer”, vertelt aartsbisschop Shevchuk.
Humanitaire crisis
Geconfronteerd met deze enorme uitdagingen blijft de katholieke kerk in Oekraïne doen wat ze kan. De Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk heeft vooral geïnvesteerd in programma’s om psychologische hulp te bieden aan getraumatiseerden. Ook wijst de aartsbisschop op de noodzaak om hulp te bieden aan ongeveer zeven miljoen Oekraïners die met voedseltekorten te kampen hebben, vooral degenen die zich binnen 50 kilometer van de frontlinie bevinden. “Het afgelopen jaar hebben we de grootste humanitaire crisis na de Tweede Wereldoorlog kunnen doorstaan. Nu de eerste euforie van humanitaire hulp aan Oekraïne echter aan het wegebben is, moeten we onze eigen logistiek ontwikkelen om degenen die in nood verkeren te helpen.”
“Dank u dat u bij ons bent”
Kerk in Nood (ACN) heeft een groot aandeel gehad in deze inspanning. De afgelopen twee jaar was Oekraïne de grootste begunstigde van de steun van de internationale hulporganisatie. Met de giften van duizenden weldoeners zijn sinds 24 februari 2022 meer dan 600 projecten gesteund. Daaronder de bouw van 11 centra voor psychologische en geestelijke ondersteuning, zomerkampen voor kinderen die het zwaarst getroffen zijn door de gevechten, voertuigen voor priesters en religieuzen om hun pastorale werk uit te voeren, en zelfs verwarmingssystemen en ovens aan door de kerk gerunde instellingen om hen door de strenge winters heen te helpen. “Dank aan alle weldoeners en aan Kerk in Nood voor uw moed, voor uw bezoeken in de afgelopen jaren, voor het met ons meereizen in deze pijnlijke omstandigheden. Dank u dat u bij ons bent in deze moeilijke momenten”, aldus majoor-aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk.
