Hoe vaak heeft u Oekraïne bezocht sinds de Russische inval in 2022? Is het makkelijk om het land binnen te komen en te reizen?
Dit was mijn derde bezoek sinds de volledige Russische invasie. Oekraïne is alleen bereikbaar per trein, bus of auto. In ons geval vlogen we naar Polen en staken we met de auto de grens over. Dit keer konden we naar Kiev reizen en naar naburige plaatsen zoals Irpin en Brovary, gebieden die eerder door Russische troepen werden bezet en verwoest.

Wat waren uw gedachten bij het zien van deze door de oorlog getekende gebieden?
Ik bleef me afvragen waarom de Oekraïners door hun buren worden gedood. Waarom hun leven voor altijd vernietigen? In april 2022 zagen we duizenden vluchtelingen in het westen van Oekraïne, waarvan 80% vrouwen met kinderen, ouderen en zieken, die probeerden het land te verlaten of te overleven in de seminaries, kloosters en parochiehuizen die hun deuren voor hen openden. Zij waren in afwachting van het einde van de oorlog. Vandaag zijn er minder vluchtelingen in het westen, maar meer in Centraal-Oekraïne. Vijftien miljoen mensen hebben Oost-Oekraïne verlaten, zeven miljoen van hen zijn in Polen of West-Europa, een miljoen zijn naar Rusland gegaan, en zeven miljoen leven ontheemd in West- of Centraal-Oekraïne.

Hoe is de stemming? Zijn de mensen hoopvol dat het snel beter zal gaan?
Het is heel moeilijk te zeggen wat er nu gaat gebeuren. Het einde van de oorlog is niet te voorzien, dus niemand kan deze vraag beantwoorden. De mensen wensen alleen maar vrede, en de Kerk bidt voortdurend met hen om vrijheid; gezinnen willen samenleven en niet verdeeld zijn; kinderen willen hun vaders terug, bij hun vrienden zijn en met hen spelen, en niet in angst leven, ver weg van hun huizen. Hun leven is voorgoed veranderd en zal nooit meer hetzelfde zijn.

Wat is het moeilijkste voor Oekraïense mensen, vooral voor katholieken?
In deze situatie kunnen we geen onderscheid maken tussen katholieken, orthodoxen of anderszins. De hele samenleving lijdt. Miljoenen mensen hebben hun middelen van bestaan verloren en hebben hun huis moeten verlaten. Hun wereld is ingestort, ze hebben geen werk. Mensen helpen in deze situatie is een werk van barmhartigheid en een grote uitdaging voor de plaatselijke katholieke kerken.

Welke rol speelt Kerk in Nood (ACN) momenteel in Oekraïne?
Paus Franciscus blijft oproepen om te bidden voor vrede. Als pontificale stichting luisteren we naar de paus en delen we zijn bezorgdheid en zijn oproepen om zo snel mogelijk een einde te maken aan deze verschrikkelijke oorlog.  Gelukkig zijn onze weldoeners nog steeds zeer gul en begrijpen zij wie er lijden en in pijn leven. Zij beseffen dat de plaatselijke katholieke kerken iedereen helpen die aan hun deur komt, op zoek naar voedsel of onderdak. We kunnen hen verzekeren dat onze zusters en broeders in het geloof elke dag bidden voor de weldoeners en hun families!

Kerk in Nood (ACN) biedt ook hulp in Oost-Oekraïne. Bent u daarheen gereisd? En is het gemakkelijk om informatie te krijgen?
Het is belangrijk voor ons om daarheen te gaan, om de situatie ter plaatse te zien, maar het is erg gevaarlijk om naar de moeilijkste regio’s in Oost-Oekraïne te reizen. We hebben echter contact met de priesters, zusters en bisschoppen die daar wonen. Zij vertellen ons over de omstandigheden en hoe zij elke dag proberen te leven alsof het hun laatste is.

Hoe is de sfeer in de katholieke kerk in Oekraïne tijdens Pasen?
Dit is het tweede Pasen in deze vreselijke oorlog en opnieuw beleeft Oekraïne een kruisweg, waarbij zoveel onschuldige mensen sterven en lijden. Maar we hebben hoop dat er uiteindelijk overwinning zal zijn door de opstanding.

Wat zijn de prioriteiten van ACN voor de toekomst?
Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat we niet moe worden om te helpen, en dat we priesters en religieuzen blijven steunen, zodat ze kunnen overleven en hun pastorale werk kunnen voortzetten, het Evangelie verkondigen en de mensen die God zoeken evangeliseren. De grootste uitdaging voor de plaatselijke Kerk is echter het helen van de wonden in de ziel van zoveel mensen, vooral kinderen. Rehabilitatie is een grote uitdaging, evenals de psychologische vorming van priesters of zusters in verband met pastorale zorg. Volgens aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk, hoofd van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk, heeft 80% van de bevolking dit soort hulp nodig. Kerk in Nood (ACN) staat klaar om hen hierin te ondersteunen.  Stop daarom niet met bidden voor vrede in Oekraïne en vergeet niet degenen die afhankelijk zijn van uw vrijgevigheid.

Foto: Ismael Martinez Sanchez

Raadsels rond zijn laatste levensfase brachten Marianne Visser van Klaarwater tot een bijzonder boek over haar oom, pater Bernard van Klaarwater, missionaris in Papua-Nieuw-Guinea.  “Waarom zouden we bang zijn?” luidt de titel ervan en dit is ook de titel van een symposium op 16 september waaraan Kerk in Nood haar medewerking verleent. Het boek inspireerde Marianne Visser van Klaarwater tot de organisatie ervan. De directeur van Kerk in Nood, Peter Broeders, las haar boek en vond het lezen ervan bepaald geen straf. Een korte recensie van zijn hand.

Lang was de familie van pater Bernard in onzekerheid over het einde van zijn leven. Toch is dat niet het voornaamste onderwerp van het boek. Voor Marianne Visser van Klaarwater werd een andere vraag meer leidend: “Wilde hij alleen maar zieltjes bekeren of was hij vooral een avonturier met een groot hart voor God en mens?”

Voor de lezer een antwoord daarop kan vinden, wordt deze meegenomen in het avontuurlijke leven van pater Bernard. Door feiten en brieven te plaatsen in een fictieve context, is de schrijfster erin geslaagd om een mooi, gemakkelijk leesbaar en boeiend boek te realiseren. Het verhaal van pater Bernard verhaalt van de moed en het geloof van Nederlandse missionarissen in de eerste helft van de twintigste eeuw. Zo is het boek niet alleen een historisch document, maar een terecht eerbetoon van Marianne Visser van Klaarwater aan haar oom en zijn generatiegenoten die eenzelfde roeping volgden.

Op de hiervoor geciteerde vraag geeft ze geen expliciet antwoord. Wel zet ze de lezer aan om voor zichzelf daarop een antwoord te vinden: pater Bernard had inderdaad een groot hart voor God en mens. Hij was een man die precies genoeg avontuurlijkheid en moed geschonken had gekregen om zijn roeping te volgen; een man die leefde vanuit het besef dat in Jezus Christus en het geloof in Hem het wezenlijke verschil ligt. Ongeacht de vraag of de schrijfster zelf zo ver zou willen gaan, een boek dat zo’n conclusie mogelijk maakt, is alleen al daarom een aanrader. In de boekhandel te koop voor € 21,75 (ISBN 9 789493230989).

Kijk hier voor meer informatie over het symposium.

Toen Russische troepen in februari 2022 begonnen met een grootschalige invasie van Oekraïne, waarbij grote steden werden gebombardeerd en geprobeerd werd Kiev in te nemen, was Kerk in Nood (ACN) een van de eerste hulporganisaties die onmiddellijke hulp verleende aan Oekraïense burgers. In de loop van het jaar zijn die inspanningen niet afgenomen, maar eerder verveelvoudigd . De totale hulp van Kerk in Nood aan Oekraïne in deze eerste 12 maanden van de oorlog bedraagt meer dan 9,5 miljoen euro, verdeeld over 292 projecten.

Noodhulp
Een groot deel van deze hulp bestaat uit noodhulp, die werd gedistribueerd aan 7.447 diocesane priesters, religieuze zusters en broeders en diocesaan personeel. Dit zijn de mannen en vrouwen die ter plaatse zijn gebleven, soms in de meest gevaarlijke situaties, om het leven en de activiteiten van de Kerk gaande te houden en haar in staat te stellen te blijven voorzien in de geestelijke en materiële behoeften van de plaatselijke bevolking.

Omdat buitengewone omstandigheden buitengewone maatregelen vereisen, hebben veel seminaries en andere kerkgebouwen hun deuren geopend voor gezinnen die het conflict ontvluchtten. Aan de daaruit voortvloeiende extra lasten voor voedsel en basisvoorzieningen heeft Kerk in Nood eveneens bijgedragen. Voor een totaal van 231 keukens werden betere apparatuur, zoals draagbare ovens of andere huishoudelijke apparatuur aangeschaft voor parochies, kloosters, seminaries en andere relevante instellingen die vluchtelingen helpen.

Hulp aan vluchtelingen
In de eerste weken en maanden van de oorlog trok een grote golf ontheemden naar het westen van Oekraïne. Kerk in Nood was er ook voor deze mensen en heeft directe steun verleend aan 2.274 vluchtelingen, in de vorm van humanitaire hulp via kerkelijke instellingen.

Kinderen en jongeren behoren altijd tot de zwaarst getroffenen in deze tijden van crisis, omdat de oorlog radicale veranderingen in gewoonten oplegt en schoolroutines onderbreekt. Gedurende dit jaar heeft de plaatselijke Kerk speciale aandacht besteed aan de behoeften van de jongeren, onder meer door mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding te bieden die essentieel zijn voor een gezonde ontwikkeling. Kerk in Nood heeft hieraan bijgedragen door voor 1.712 jongeren jeugdpastorale activiteiten en vakantiekampen in veilige gebieden, buiten de gevechtszones, te financieren.

Religieuzen en duizenden lekenvrijwilligers gaven alles om hun broeders en zusters in nood te helpen, waarbij zij het risico liepen op lichamelijke en geestelijke uitputting. Daarom financierde Kerk in Nood ook 16 vormingssessies en spirituele retraites voor 3.280 mensen, waarvan de overgrote meerderheid – 2.640 – voor leken en gezinnen waren die betrokken waren bij de pastorale inspanningen van de kerk, en de overige 640 religieuzen, priesters of catechisten.

Warmte en hoop bieden
Door de aanhoudende energiecrisis als gevolg van de oorlog, bracht de naderende winter nieuwe behoeften op het gebied van verwarming met zich mee. Kerk in Nood slaagde erin 205 generatoren en 78 isolatie- of verwarmingssystemen te leveren aan diverse gemeenschappen van religieuzen, zodat zij in hun huizen konden blijven wonen. Aan deze inspanningen kunnen 25 bouw- of renovatieprojecten worden toegevoegd om gebouwen, waaronder kerken, te verbeteren, te herstellen of te vergroten; drie water- of sanitaire projecten en drie projecten voor de installatie of vervanging van ramen.

Transport
Naast al deze projecten hielp de pauselijke stichting ook met de aankoop van 80 auto’s en bestelwagens die werden geschonken aan onder meer bisdommen, parochies, seminaries en religieuze ordes en die worden gebruikt om pastorale zorg te verlenen en goederen te verdelen.

Zoals altijd kwam een zeer belangrijk deel van de Kerk in Nood-hulp in de vorm van Misintenties die de priesters helpen bij hun dagelijkse werk. Deze missen worden opgedragen voor de intenties van de weldoeners en natuurlijk voor het einde van de vijandelijkheden. Ten minste 6.549 priesters ontvingen een mispenning en het spirituele nut daarvan is niet te overzien. Kerk in Nood hielp ook bij de aankoop van 130 liturgische sets voor priesters om de heilige Mis te kunnen opdragen in verschillende situaties, soms onderweg of in conflictgebieden.

Dankbaar
De internationale katholieke liefdadigheidsinstelling blijft berichten van grote dankbaarheid ontvangen van haar jarenlange partners ter plaatse.  Groot-aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk: “Laat mij u de beste wensen en dank overbrengen vanuit Oekraïne, te midden van de kou. Geen elektriciteit, geen verwarming. Maar met God, die opnieuw onder ons geboren komt worden. Moge Gods aanwezigheid onze hoop zijn, ons geloof en de bron van ons leven in de huidige oorlogsomstandigheden in Oekraïne!”

De Grieks-katholieke aartsbisschop van Lviv, Mieczyslaw Mokrzycki, en zijn hulpbisschop Volodymyr Hrutsa spraken ook hun “oprechte dank uit aan alle weldoeners van Kerk in Nood” en vroegen hen “hulp te blijven bieden aan Oekraïne, vooral in het winterseizoen.” Tijdens een online conferentie op 8 februari 2023 stelde Mgr. Visvaldas Kulbokas, apostolisch nuntius in Oekraïne: “Wij voelen uw aanwezigheid. We voelen uw gebeden en elke dag zijn we getuige van kleine wonderen – uw gebeden zijn heel belangrijk om sterk te blijven en we zijn dankbaar.”

De katholieke Kerk in Oekraïne wil de bevolking helpen de trauma’s te boven te komen die zijn veroorzaakt door bijna negen jaar oorlog in het oosten, en een jaar van volledige invasie en aanvallen op de natie als geheel. Tijdens een online conferentie, georganiseerd door Kerk in Nood (ACN), legde aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk, hoofd van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk, zijn droom uit om priesters te vormen die psychologische en fysieke problemen kunnen herkennen en aanpakken.

“Van de Kerk verwachtten de mensen voedsel, kleding, maar ook een woord van hoop. Pastorale zorg voor de mensen is onze belangrijkste missie, vooral het helen van de wonden van de mensen. Bijna 80% van de Oekraïners heeft hulp nodig om hun psychologische, fysieke en andere trauma’s te boven te komen. Het is onze taak als Kerk om de wonden van onze natie te helpen helen”, aldus de aartsbisschop.

Natuurlijk zouden deze zaken in een normale situatie aan andere professionals kunnen worden overgelaten, maar er is een historische reden waarom dit in Oekraïne niet gemakkelijk is. “Oekraïense mensen zijn bang om psychologische hulp te zoeken, omdat in de Sovjet-Unie psychologie door de staat werd gebruikt als onderdrukkingsmiddel. Als mensen een probleem hebben, gaan ze eerst naar een priester. We moeten de priesters voorbereiden op dit soort geestelijke begeleiding. Dit is een eerste stap naar andere klinische of psychologische hulp.”

In het afgelopen oorlogsjaar zou de Kerk slachtoffers naar het buitenland sturen voor deskundige begeleiding en rehabilitatie, maar de noden zijn momenteel zo groot dat het noodzakelijk is om de nodige middelen te verkrijgen om dit in eigen land te doen, bij voorkeur met één gespecialiseerd centrum in elk bisdom. Toen hij dit hoorde, zei Thomas Heine-Geldern, president van Kerk in Nood Internationaal, dat de stichting bereid is deze zaak verder te bespreken en eventueel als gezamenlijk project aan te nemen.

Katholieke priesters gearresteerd of geroyeerd
Aartsbisschop Visvaldas Kulbokas, apostolisch nuntius in Oekraïne, was ook aanwezig op de conferentie en noemde enkele van zijn belangrijkste zorgen over de door Rusland bezette of dicht bij het front gelegen gebieden. “Mijn zorg gaat uit naar de mensen die dicht bij de frontlinie wonen en voortdurend onder beschietingen liggen. Mijn vrienden vertelden ons dat toen zij de frontgebieden bezochten, zij onze katholieke priesters daar depressiever en vermoeider aantroffen.”

Tijdens de conferentie is erop gewezen dat er regio’s zijn zonder priesters. Er zijn drie grote gebieden zonder katholieke priesters: bezet Donetsk, bezet Luhansk, en delen van de regio Zaporizhzhia die ook bezet zijn. Dit is een gebied dat groter is dan Kroatië en waar geen enkele katholieke priester werkt, omdat ze zijn gearresteerd, verdreven of niet verder kunnen werken.

Twee priesters, pater Ivan Levytsky en pater Bohdan Heleta, zijn op 16 november door de Russische strijdkrachten gearresteerd en worden beschuldigd van het leiden van het verzet in de bezette stad Berdyansk. Ondanks voortdurende inspanningen is de Kerk er niet in geslaagd hun vrijlating te bewerkstelligen, en er wordt gevreesd dat zij worden gemarteld, aldus Mgr. Kulbokas. “We hebben geen officiële informatie gekregen over onze priesters, of over iemand in de Russische gevangenissen. We hebben alleen informatie van mensen die met hen in de cellen zaten en die zijn vrijgelaten. Zij vertellen ons hoe en waar ze zijn. Zo kunnen we er tenminste zeker van zijn dat ze nog leven en ons blijven inspannen om ze te redden.”

Vaticaanse diplomatie belangrijk
Het hoofd van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk – de grootste katholieke Kerk in het land, en de derde grootste christelijke denominatie na de twee orthodoxe kerken, legt uit dat diplomatie de veiligste keuze is en dat paus Franciscus een sleutelrol heeft gespeeld. “Wij zijn alle diplomaten in Oekraïne, maar in het bijzonder paus Franciscus, zeer dankbaar voor de bemiddeling om oorlogsgevangenen en gijzelaars te redden. Het is geen gemakkelijke taak.”

De groot-aartsbisschop legt uit dat hij, elke keer dat hij een parochie bezoekt, informatie verzamelt over familieleden van lokale inwoners die als krijgsgevangenen worden vastgehouden. De Kerk stuurt een lijst met namen naar het Vaticaan, en paus Franciscus zorgt ervoor dat die bij de Russische ambassade terechtkomt. Velen zijn op deze manier al vrijgelaten. “Oekraïners hebben vaak kritiek op iedereen die een relatie heeft met Rusland, maar we zijn paus Franciscus en de Heilige Stoel dankbaar dat ze contact hebben met de Russische kant, want zonder dat zouden we niemand kunnen redden”, zegt Shevchuk.

Miljoenen ontheemden en zonder elektriciteit
De Kerk blijft ondertussen zoveel mogelijk mensen helpen met materiële hulp, waarvan een groot deel wordt geleverd door Kerk in Nood, dat in het eerste jaar sinds de volledige invasie meer dan 200 projecten heeft helpen financieren met meer dan 9,5 miljoen euro, waarvan meer dan 15 duizend mensen rechtstreeks hebben geprofiteerd.

Naast de zeven miljoen mensen die het land zijn ontvlucht, zijn er ongeveer acht miljoen binnenlandse ontheemden. De winter is bijzonder zwaar, legt aartsbisschop Shevchuk uit. “In het begin trokken de mensen naar het westen van het land, maar de allerarmsten kunnen dat niet, zij zoeken de dichtstbijzijnde veilige stad om te verblijven.”

Zelfs degenen die naar hun huizen hebben kunnen terugkeren, ondervinden vaak moeilijkheden. “Bijna de helft van het bezette gebied is bevrijd, maar ze treffen verwoeste steden en verwoeste infrastructuur aan. Veel mensen keren terug, maar ze hebben geen elektriciteit of iets om te overleven. Rusland vernietigt methodisch kritieke infrastructuur, 50% van het elektriciteitsnet is vernietigd.”

Wonderen gebeuren
In deze context, aldus aartsbisschop Visvaldas Kulbokas, wordt de hulp aan mensen in nood, waaronder die van Kerk in Nood, bijzonder gewaardeerd. “Tijdens een oorlog als deze is alles wat Kerk in Nood, weldoeners en journalisten doen zeer belangrijk, zowel uit materieel als uit geestelijk oogpunt. Het betekent nabijheid, empathie en liefde. Dit is gebed door daden. Wij voelen uw aanwezigheid, uw nabijheid. Uw gebeden doen wonderen. Elke week hoor ik verhalen over wonderen in moeilijke gebieden. Gebed en liefdadigheidswerk zijn zeer waardevol”, aldus de nuntius.

Wonderen zijn precies waar aartsbisschop Shevchuk op hoopt. Toen de conferentie ten einde liep, sprak hij zijn hoop uit dat dit het jaar zou kunnen zijn waarin de oorlog eindigt. “Is het realistisch? Misschien niet, maar wonderen gebeuren.”

Alle bisschoppen en priesters in Oekraïne zijn zeer dankbaar voor de hulp van ACN, zegt hij. “En we zijn vooral dankbaar voor uw gebeden, want deze gebeden bereiken God, onze Vader. Dit is de belangrijkste hulp die we van u krijgen.”

Ook aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk, sprak in zijn dankwoord over de bijzondere omstandigheden van deze Kerstmis. “Laat mij u de beste wensen en dank overbrengen vanuit Oekraïne, te midden van de kou. Geen elektriciteit, geen verwarming. Maar met God, die opnieuw onder ons geboren komt worden. Moge Gods aanwezigheid onze hoop zijn, ons geloof en de bron van ons leven in de huidige oorlogsomstandigheden in Oekraïne!”

De aartsbisschop van Lviv, Mieczyslaw Mokrzycki, en zijn hulpbisschop Volodymyr Hrutsa, spraken ook hun oprechte dank uit aan alle weldoeners van ACN, en vragen dat zij Oekraïne hulp blijven bieden, vooral in het winterseizoen.

Volgens de regering van Oekraïne is 50% van alle energiecentrales vernietigd. De mensen zullen het zeer moeilijk hebben om tijdens de winter te overleven zonder energie om zich te verwarmen bij temperaturen van -20 graden Celcius. “De recente Russische drone-aanvallen zijn niet gericht op strategische militaire doelen, maar maken in plaats daarvan het dagelijks leven van de Oekraïners moeilijker. Kinderen en vrouwen van wie de man in het conflict is gedood of die aan het front vechten, zullen het zwaarst worden getroffen”, aldus Kaczmarek.

Omdat het zonder hulp onmogelijk is om de winter op sommige plaatsen te overleven, heeft Kerk in Nood een financieel hulppakket goedgekeurd om de energiecrisis in Oekraïne op te vangen. De projecten omvatten de aankoop van houtkachels en generatoren, waaronder 40 kleine generatoren voor het Exarchaat van Donetsk, waar twee priesters onlangs door Russische milities in hechtenis zijn genomen. Ook zijn er plannen om verwarmingssystemen te vervangen in drie parochies, twee kloosters voor vrouwelijke religieuzen, een bisschopswoning, een parochiehuis en het seminarie van Ternopil.

Een deel van de steun gaat naar het bisdom Kharkiv-Zaporizhzhia, in het oosten van Oekraïne, op slechts 30 km van de Russische grens. Een deel van het bisdom is bezet door Russische troepen, maar de huizen in het bevrijde gebied zijn bijna allemaal geheel of gedeeltelijk verwoest. De oorlog heeft hier veel doden veroorzaakt, zowel onder soldaten als burgers, en heeft werkplekken en huizen verwoest. “Veel mensen hebben Kharkiv verlaten, maar ouderen, zieken en veel armen zijn achtergebleven. Nu zijn ze natuurlijk bang voor de winter. Velen vragen zich af hoe ze zullen kunnen overleven, aangezien de prijzen zo drastisch zijn gestegen en het steeds moeilijker wordt om gas of elektriciteit te kopen”, legt Kaczmarek uit.

Bezorgdheid over de bittere winterkou bracht de bisschop van het Latijnse bisdom Kharkiv-Zaporizhzhia ertoe Kerk in Nood om hulp te vragen, om het ergste te voorkomen. “De winter staat voor de deur. Het wordt een grote uitdaging om huizen te verwarmen en eten te koken, want niet iedereen heeft toegang tot elektriciteit of gas. Veel mensen hebben ons om hulp gevraagd”, vertelt bisschop Pavlo Honcharuk aan Kerk in Nood, dat hulp aanbood in de vorm van de gevraagde houten kachels. De prijs van één van kachel is € 217.