Tijdens de Goede Week zullen katholieken over de hele wereld mediteren over het lijden van Jezus, door gebruik te maken van de eeuwenoude kruisweg, een devotie die bestaat uit 14 staties, die elk een bepaald moment van het lijden van Christus overdenken.

Maar voor veel mensen in verschillende delen van de wereld is de kruisweg niet iets wat ze zich hoeven voor te stellen. In Oekraïne bijvoorbeeld loopt de hele samenleving een schijnbaar eindeloze kruisweg.

Hoeveel vaders, zonen en broers zijn veroordeeld om te sterven in deze oorlog? Hoevelen hebben die hopeloosheid gevoeld toen ze hun vrouwen en kinderen vaarwel zeiden, niet wetend of ze ooit zouden terugkeren. En hoeveel van hen die wel terugkeerden zijn dood van binnen, verscheurd door trauma’s?

Jezus droeg het kruis: Er zijn nu veel kruisen in Oekraïne. Ihor, een seminarist, weet daar alles van. Hij is geboren met een aandoening die zijn mobiliteit beïnvloedt en hij moet regelmatig operaties ondergaan. Toen de oorlog uitbrak, was hij op weg naar Polen om geopereerd te worden. Maar toen hij bij de grens aankwam, was het een chaos. Daar begreep hij hoe echte kruizen zijn. “Wat ik daar zag was onbeschrijflijk verschrikkelijk. De weg was geblokkeerd met vluchtelingen uit Kharkiv, die wanhopig hoopten op een uitweg. Velen gaven hun kinderen over het grenshek aan zomaar iemand, om ze in veiligheid te brengen. Het was hartverscheurend.”

Jaroslav valt drie keer
Volgens de overlevering is Jezus drie keer gevallen toen hij het kruis naar Golgotha droeg. Ook Jaroslav is drie keer gevallen. De eerste keer was toen hij een ongeluk kreeg waardoor zijn hand verlamd raakte en hij niet meer kon werken. Daarna, in 2014, toen zijn geboortestad Donetsk het middelpunt werd van een strijd tussen separatisten en het Oekraïense leger, liet hij alles achter en reisde naar Zaporizhzhia. Toen Rusland zijn grootschalige invasie begon, moest hij zijn laatste spaargeld uitgeven om aan boord te gaan van een vlucht naar Lviv. Gelukkig vond Jaroslav daar de broeders Albertijnen, die hem er weer bovenop hielpen.

De vierde statie van de kruisweg laat zien hoe Jezus Zijn moeder ontmoet, op weg naar zijn executie. Hoe kan men op dit punt niet aan het lijden van Maria denken? Psychologe Lyudmila Serhiyivna ziet dit soort lijden dagelijks tijdens de retraites die ze leidt in het kapucijnenklooster in Kiev voor moeders van vermiste of gedode soldaten. “Vrouwen die een kind hebben verloren, zonderen zich af en zetten hun gezin onder druk omdat ze hun verdriet niet kunnen verwerken. Ik maak me altijd zorgen over wat ik tegen deze vrouwen kan zeggen. Maar dan ben ik verbaasd over hoeveel ze in zo’n korte tijd veranderen en weer moed krijgen om het leven aan te gaan.”

Sommige staties van de kruisweg verwijzen naar de vrijgevigheid van aanwezigen. In één geval draagt Simon van Cyrene het kruis voor Jezus, en in een ander reinigt Veronica Zijn gezicht. Later vraagt Jozef van Arimathea het lichaam van Jezus aan Pilatus en begraaft Hem. De broeders Albertijnen hielpen al voor de oorlog alle mensen in nood. De invasie in 2022 heeft de aantallen alleen maar doen toenemen: “De broeders Albertijnen zijn als eerstehulpverleners. De man op straat, onder stress, iemand die bevriest, iemand die heel veel honger heeft, dit is ons dagelijks leven. Daar zijn we voor. De meeste van onze bewoners zijn alcoholisten, daklozen, mensen met drugs- of gokproblemen en nu mensen die gevlucht zijn voor de oorlog. Voor de inwoners van Lviv en die vluchtelingen is er warme soep. Er is koffie en brood. We verwachten dat het genoeg is voor ongeveer 300 mensen”, vertelt broeder Bernard.

Vrouwen helpen ook, op zoveel manieren. Net als de vrouwen van Jeruzalem die Jezus ontmoette tijdens zijn lange tocht naar Golgotha en die voor Hem huilden, tonen ook zij een bijzondere moed. Net als de broeders Albertijnen hebben ook de religieuze zusters van dezelfde congregatie een klooster. Daar wonen tientallen vrouwen die hulp nodig hebben, waaronder jonge moeders met baby’s.

Jezus wordt uitgekleed en vernederd
Toen Jezus eindelijk bovenop de heuvel aankwam, werd Hij uitgekleed, vernederd. Oorlog is altijd een nuttige dekmantel voor degenen die graag de menselijkheid van anderen vernederen en vernietigen. Hoe kunnen we de verhalen uit Bucha vergeten, in de eerste maanden na de invasie? Toen het Oekraïense leger de stad weer in handen kreeg, werden er massagraven blootgelegd met daarin de lichamen van honderden burgers die gemarteld en geëxecuteerd waren. Veel van de slachtoffers waren kinderen, sommigen waren verkracht en verbrand, velen waren gewoon in hun achterhoofd geschoten.

Jezus werd ter dood gebracht. Aan een kruis genageld. Inna heeft de dood van haar man twee keer gevoeld. Hij werd gedood in de eerste fase van de oorlog in 2014. De stad Irpin hing ter ere van hem een poster op. Toen de Russen Irpin binnenvielen in 2022, vluchtte Inna en liet alles achter. Later hoorde ze dat bezettingssoldaten de poster hadden doorgeschoten. Het gaf haar het gevoel dat ze hem een tweede keer “vermoordden.”

In 2022 verloor ook Olha haar man. Ze herinnert zich dat ze hem ‘s avonds sprak en hem voorstelde wat te rusten, omdat hij zo moe klonk. Ze hebben elkaar nooit meer gesproken. “Mij werd verteld dat het gebouw waarin hij zich bevond onder vuur kwam te liggen, dat hij een hoofdwond opliep en 40 minuten lang voor zijn leven vocht”, vertelt ze tijdens een bezoek van ACN aan Oekraïne.

Onzekerheid pijnlijker dan in graf leggen
Op de veertiende statie van de kruisweg wordt Jezus in het graf gelegd. Het kan moeilijk zijn om je iets pijnlijkers voor te stellen dan het begraven van een dierbare. Maar veel Oekraïners hebben geleerd dat de onzekerheid om niet eens te weten of je man, vader of zoon nog in leven is, nog veel erger kan zijn. Seminarist Vitalij verloor zijn vader in december 2022 aan het front, in de buurt van Bakhmut. Bij de herinnering aan hem worden zijn lichtblauwe ogen troebel, maar dan vertelt hij hoe zijn grootmoeder hem troostte met het feit dat ze zijn vader tenminste konden begraven en niet werden achtervolgd door onzekerheid over zijn verblijfplaats.

Het einde van het lijden van de kruisweg is echter een bron van troost voor christenen. Jezus is weer opgestaan. Terwijl de Oekraïners bidden voor het einde van de oorlog, vinden ook zij moed in het geloof dat er ooit weer leven, vrede en vreugde in hun leven zal komen. Dat is tenslotte waar Pasen over gaat, en dat is waar alle christenen over de hele wereld tijdens deze dagen voor bidden.

In zijn homilie benadrukte aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk, het hoofd van de grootste van de Oosters-katholieke Kerken in gemeenschap met Rome, het belang van het geloof ten overstaan van alle tragedie en wanhoop. “Christus is onze hoop, zijn woorden en liefde zijn onze hoop. Zijn dood en opstanding zijn onze hoop. Hoop is wat we allemaal nodig hebben – elke menselijke ziel die door de uitdagingen en momenten van wanhoop van het leven navigeert. Ieder van ons die geconfronteerd wordt met onze eigen zondigheid. We hebben allemaal hoop nodig! Hoop is waar de harten van mijn volk naar verlangen.”

De Eucharistieviering op 10 maart werd voorgegaan door kardinaal Timothy Dolan van New York. Hij sprak zijn dankbaarheid uit voor de traditie van deze Mis voor vervolgde christenen, gecoördineerd door Kerk in Nood. De organisatie besteedt dit jaar speciaal aandacht aan Oekraïne als onderdeel van haar Vastenactie voor 2024. De kardinaal beschreef het als “een prachtig initiatief dat broodnodige steun biedt aan lijdende christenen over de hele wereld. We komen op een speciale manier samen om te bidden voor hen die lijden voor hun geloof.”

Regina Lynch, de uitvoerend president van Kerk in Nood (ACN) International, legde voor de Mis uit dat de steun van kerk in Nood aan de vervolgde Kerk nog steeds van vitaal belang is: “De vervolgers zijn veranderd, maar in deze eeuw hebben we nog steeds te maken met vervolging.”

Na de viering overhandigde aartsbisschop Shevchuk aan kardinaal Dolan en Regina Lynch ingelijste granaatscherven van een drone die zijn woning in Kiev als doelwit had. Dit symbolische gebaar was bedoeld om de tegenspoed aan te tonen waarmee christenen te maken hebben. De aartsbisschop schonk daarnaast een traditioneel Oekraïens paasei als symbool van hoop, om aan te tonen dat ondanks de tegenspoed in de wereld, christenen gedragen worden door hun geloof.

De permanente waarnemer van de Heilige Stoel bij de VN, aartsbisschop Gabriele Caccia, was ook aanwezig bij de Mis, om de solidariteit van de wereldwijde katholieke kerk te tonen ter ondersteuning van de vervolgde kerk.

Kerk in Nood (ACN) steunt de katholieke Kerk in Oekraïne al jaren. Sinds de grootschalige Russische invasie in februari 2022 heeft ACN meer dan 15 miljoen euro steun verleend via meer dan 600 projecten in Oekraïne. Tijdens zijn homilie bedankte majoor-aartsbisschop Shevchuk onder andere Kerk in Nood voor hun steun aan de Oekraïense Kerk, die al tientallen jaren duurt: “Veel van onze bisschoppen en de meeste van onze priesters werden gesteund door studiebeurzen van uw donoren. Ik was zelf één van die gelukkige studenten! Kerk in Nood is al drie generaties lang bijzonder vrijgevig voor de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk. Wij danken u voor uw gebed, uw steun en uw hulp. Door Gods genade houden we stand. Dank aan God en aan u.”

“De oorlog in Oekraïne is niet alleen een aanval op een onafhankelijke natie die worstelt om te overleven. Het is ook een oorlog tegen het gezin”, vertelde aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk in februari bij een videoconferentie van Kerk in Nood (ACN).

In een situatie waarin veel mannen aan het front vechten, moeten vrouwen vaak veel moeilijkheden alleen doorstaan. Ze dragen niet alleen de last van het opvoeden van kinderen of het zorgen voor dierbare familieleden, maar ook het immense gewicht van het lijden dat gepaard gaat met het niet weten of hun zonen of echtgenoten veilig thuis zullen komen of weten dat ze nooit meer terug zullen komen.

Tijdens een bezoek aan Oekraïne maakte een delegatie van Kerk in Nood (ACN) kennis met vrouwen die tot aan hun knieën in de oorlog zaten, ontheemden hielpen, broodnodige hulp boden, met traumaslachtoffers werkten of gewoon probeerden om de dag door te komen.

Mensen huilen zonder tranen
Tragisch genoeg is er vandaag de dag geen tekort aan verhalen van weduwen in Oekraïne. Nadiya, uit Lviv, verloor haar man in het eerste jaar van de oorlog. Ze herinnert zich hoe belangrijk de steun van de militaire aalmoezeniers voor haar was. “Ze waren er altijd voor me. Tot nu toe komen we één keer per maand samen bij een dienst voor de gevallenen. Mensen huilen zonder tranen, schreeuwen zonder stem. Door de steun en het gebed dat ik heb gekregen, kan ik nu andere weduwen helpen. Iedereen is hier een held, sommigen aan het front, de anderen erachter, steunend met pakjes en camouflagenetten”, legt ze uit.

Aalmoezeniers “als vaders”
Olha is nog zo’n dappere vrouw. Haar man vertrok in 2014 om te vechten en bleef tot de volledige invasie van 2022, toen hij in Kharkiv werd ingedeeld. “Zijn laatste telefoontje kwam om 23.00 uur, en ik zei tegen hem: ‘Bel me morgen, want je bent nu zo moe.’ Hij stierf de volgende ochtend om 6:30 uur. Het gebouw waarin hij zich bevond kwam onder vuur te liggen, hij raakte gewond aan zijn hoofd en vocht 40 minuten lang voor zijn leven.” Olha bleef achter met twee kinderen. “Ze gingen door een zeer moeilijke periode en de aalmoezeniers hielpen hen om er doorheen te komen. Twee van hen zorgen zo goed voor ons dat mijn kinderen nu zeggen dat ze drie vaders hebben.”

Een vrouw van een soldaat zijn betekent veel lijden
Verhalen als deze houden Nataliya, een andere jonge moeder, ‘s nachts wakker. “De vrouw van een soldaat aan het front zijn, betekent veel lijden. Het enige wat je wilt is dat je man overleeft. Maar op dit moment lijkt het alsof iedereen een last draagt – al mijn vrienden, mijn familie; ik wil hen niet nog meer verdriet bezorgen.”

Ze vond de begeleiding die ze nodig had in het Huis van Barmhartigheid, opgericht door het aartsbisdom van Lviv. “Hier voel ik me niet eenzaam, ik kan over mijn angsten praten. Hier komen, geeft me stabiliteit, voor mijn eigen bestwil en voor mijn man. Het helpt me om me te wapenen tegen waanzin en ik voel me er sterker door. Het heeft me in staat gesteld om terug te keren naar een normaal leven; ik had rondgezworven als een verloren geest.”

Cappuccino met de Kapucijnen
In Kiev werkt psychologe Ljoedmila ook met militaire gezinnen, vooral met gezinnen waarvan de kinderen overleden zijn of, wat nog erger kan zijn, vermist worden. “Vrouwen die een kind hebben verloren, zonderen zich af en zetten hun gezin onder druk omdat ze niet over hun verdriet heen kunnen komen. Ik maak me altijd zorgen over wat ik tegen deze vrouwen kan zeggen, maar ik sta er dan versteld van hoeveel ze in zo’n korte tijd veranderen, weer de moed krijgen om het leven aan te gaan en netwerken beginnen op te bouwen.” Het vijfdaagse programma dat ze leidt, vindt plaats met de hulp van de broeders Kapucijnen en omvat een moment van bezinning dat Cappuccino met de Kapucijnen wordt genoemd, met momenten voor reflectie, delen en gebed.

Gebed is onze sterkste verdediging
Lviv ligt vrij ver van het front, maar ontving veel ontheemden toen Rusland aan zijn grootschalige invasie begon. Met financiering van Kerk in Nood ACN hadden de zusters Albertijnen al gewerkt aan de bouw van een opvanghuis voor daklozen, dat nu nuttiger is dan ooit tevoren. “We kozen echt de moeilijkst mogelijke tijd voor een bouwproject. Eerst de pandemie, toen de oorlog”, zegt zuster Hieronyma. “Maar juist nu is het huis harder nodig dan ooit, en het is als een wonder dat het nu gebouwd is.”

Veertig dakloze vrouwen, waaronder vrouwen met pasgeborenen, kunnen hier onderdak vinden, legt ze uit. Bisschop Mieczyslaw Mokrzycki wijst erop dat de kapel in het vrouwenhuis groter is dan die van het naburige mannenklooster, lachend: “omdat de vrouwen meer bidden.”

De kracht van het gebed moet niet onderschat worden. Zuster Klara, overste van de Benedictijnen, ook in Lviv, krijgt regelmatig verzoeken om gebed van Oekraïense soldaten. “Wat ons het meest helpt, zijn niet de raketafweersystemen, maar het gebed. Dat is ons sterkste wapen. En als ik soldaten vraag wat ze nodig hebben, zeggen ze hetzelfde: ‘Uw gebeden.’“

Kerk in Nood (ACN) werkt al vele jaren in Oekraïne, maar heeft haar hulp opgevoerd na de volledige invasie van 2022. Haar 400.000 donateurs wereldwijd laten de Oekraïense Kerk niet in de steek in haar missie om de bevolking te helpen.

Aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk, één van de sprekers, vertelde dat het aantal doden, verminkten en getraumatiseerden als gevolg van de oorlog in Oekraïne blijft toenemen. Volgens het hoofd van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk (UGCC) worden ook de langetermijneffecten op de samenleving langzaam duidelijk. “De toekomst van Oekraïne en de Kerk hangt af van hoe we kunnen reageren op de noodzaak om oorlogstrauma’s te boven te komen. Dit trauma heeft het hart van de Oekraïense samenleving al aangetast: het gezin.”

Kinderen ontvoerd
De prelaat legt uit hoe lastig het is om deze gezinnen te helpen. “Vandaag hebben we te maken met nieuwe groepen gezinnen, de gezinnen van degenen die gedood werden, van degenen die ernstige verwondingen opliepen, maar ook van degenen die vermist worden. Volgens Oekraïne zijn er 20.000 kinderen door Rusland ontvoerd, hoewel Rusland het heeft over 800.000 gedeporteerden. Maar we hebben ook 35.000 vermisten. Het leven van hun families is een constante marteling.”

Ben ik weduwe?
“Een vrouw, een 23-jarige moeder van twee kinderen, vroeg me: ‘Ben ik een weduwe? Moet ik bidden voor mijn man als iemand die nog leeft, of als iemand die dood is?’ Elke keer dat we gevangenen uitwisselen en hun mannen niet terugkeren, wordt hun verdriet vernieuwd. Dus het is een constante fysieke en psychologische marteling voor elk gezin.”

Krijsgevangenen getraumatiseerd
Volgens de apostolische nuntius in Oekraïne, aartsbisschop Visvaldas Kulbokas, kent de bevrijding uit Russische gevangenschap ook uitdagingen voor degenen die wel terugkeren. “Als we met mensen spreken die naar Oekraïne terugkeren, en ze beschrijven de omstandigheden waarin ze werden vastgehouden, dan zijn die afschuwelijk, vooral voor de militairen. Sommigen kunnen niet praten, zo getraumatiseerd zijn ze.”

Hoogste aantal echtscheidingen
Maar ook andere gezinnen lijden, volgens aartsbisschop Shevchuk. “Vandaag de dag leeft de meerderheid van de gezinnen gescheiden van elkaar, omdat de mannen in het leger zitten en vrouwen met kinderen hun eigen stad of zelfs het land hebben verlaten.” De statistieken die door deze situatie worden veroorzaakt zijn schrijnend. “In 2023 hadden we 170 duizend nieuwe gezinnen, maar er waren 120 duizend echtscheidingen. Dit zijn de hoogste aantallen echtscheidingen in de geschiedenis van onafhankelijk Oekraïne.”

Deze mensen helpen is volgens hem een grote uitdaging voor onze Kerk. “Heel vaak kun je niets anders doen dan aanwezig zijn, met hen meehuilen, de hand vasthouden van deze vrouw of deze soldaat die pijn lijdt. Dit is de grootste pastorale uitdaging voor mij en voor de Kerk vandaag”, aldus de aartsbisschop.

Een vergeten conflict?
Aan het begin van de conferentie waarschuwde Regina Lynch, uitvoerend president van Kerk in Nood (ACN), dat “met zoveel conflicten en onrust in de wereld op dit moment, we een reëel gevaar lopen dat Oekraïne vergeten wordt, omdat de aandacht van de wereld naar de volgende crisis verschuift. Bij Kerk in Nood zijn we vastbesloten dat dit niet gebeurt. Dit is een van de redenen waarom we de vastentijd van dit jaar gebruiken om de situatie in Oekraïne onder de aandacht te brengen”.

“Oekraïne beleeft zijn eigen kruisweg. Het doel van de campagne is om broodnodige steun te bieden tijdens het conflict. Daaronder hulp voor seminaristen, priesters en religieuze zusters, die helpen bij de zorg voor de ontheemde en verarmde mensen en traumaverwerking voor soldaten en hun families. We richten ons ook op jeugd- en gezinspastoraat. En we dringen er bij al onze vrienden en weldoeners op aan om onze broeders en zusters in Oekraïne niet te vergeten en voor hen te bidden tijdens de vastentijd”, aldus Regina Lynch.

Ook aartsbisschop Kulbokas sprak over dit gevaar. “Voor mensen in het buitenland is het moeilijk om zich voor te stellen wat er hier gebeurt. Sommigen zijn geneigd te denken dat alles voorbij is. Maar we verliezen elke dag honderden levens, zowel militairen als burgers.” Voor degenen die dicht bij de frontlinies of in bezet Oekraïne wonen, is de oorlog onmogelijk te vergeten. “De situatie aan de frontlinies is erger dan het vagevuur. Er zijn veel mensen die we niet kunnen bereiken, zelfs niet om voedsel of water te geven”, aldus de nuntius.

Kerk ondergronds
In de bezette gebieden is de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk gedwongen ondergronds gegaan, legde majoor-aartsbisschop Shevchuk uit. “Er zijn geen katholieke priesters meer in dit deel van Oekraïne. We kregen informatie dat onze mensen in Donetsk elke zondag naar de kerk gingen om te bidden, zelfs zonder priester. Maar de kerk werd in beslag genomen en de deuren werden gesloten. In de bezette delen van de Zaporizjha-regio vaardigden de Russische autoriteiten een speciaal decreet uit dat het bestaan van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk verbood en onze eigendommen in beslag nam. Dus bidden de mensen thuis. Als ze kunnen, volgen ze onze liturgische diensten online.”

Een schrille herinnering aan het gevaar waarmee katholieken in bezet Oekraïne geconfronteerd worden, is de detentie van de paters Ivan Levitskyi en Bohdan Heleta. Zij werden in november 2022 gearresteerd. “Leven ze nog, of zijn ze dood? Sinds hun arrestatie hebben we geen informatie meer”, vertelt aartsbisschop Shevchuk.

Humanitaire crisis
Geconfronteerd met deze enorme uitdagingen blijft de katholieke kerk in Oekraïne doen wat ze kan. De Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk heeft vooral geïnvesteerd in programma’s om psychologische hulp te bieden aan getraumatiseerden. Ook wijst de aartsbisschop op de noodzaak om hulp te bieden aan ongeveer zeven miljoen Oekraïners die met voedseltekorten te kampen hebben, vooral degenen die zich binnen 50 kilometer van de frontlinie bevinden. “Het afgelopen jaar hebben we de grootste humanitaire crisis na de Tweede Wereldoorlog kunnen doorstaan. Nu de eerste euforie van humanitaire hulp aan Oekraïne echter aan het wegebben is, moeten we onze eigen logistiek ontwikkelen om degenen die in nood verkeren te helpen.”

“Dank u dat u bij ons bent”
Kerk in Nood (ACN) heeft een groot aandeel gehad in deze inspanning. De afgelopen twee jaar was Oekraïne de grootste begunstigde van de steun van de internationale hulporganisatie. Met de giften van duizenden weldoeners zijn sinds 24 februari 2022 meer dan 600 projecten gesteund. Daaronder de bouw van 11 centra voor psychologische en geestelijke ondersteuning, zomerkampen voor kinderen die het zwaarst getroffen zijn door de gevechten, voertuigen voor priesters en religieuzen om hun pastorale werk uit te voeren, en zelfs verwarmingssystemen en ovens aan door de kerk gerunde instellingen om hen door de strenge winters heen te helpen. “Dank aan alle weldoeners en aan Kerk in Nood voor uw moed, voor uw bezoeken in de afgelopen jaren, voor het met ons meereizen in deze pijnlijke omstandigheden. Dank u dat u bij ons bent in deze moeilijke momenten”, aldus majoor-aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk.