Burkina Faso is altijd trots geweest op de geest van harmonieus samenleven tussen Christenen en Moslims in het land. Desalniettemin klagen veel mensen dat de Islam van nu weinig gemeen heeft met de Islam van hun jeugd. Bent u het daar mee eens?
We zien nu al zo’n twintig of dertig jaar veranderingen. Dit komt doordat sinds enige jaren hier bepaalde Islamitische ideologieën afkomstig van het Arabische schiereiland zijn geïmporteerd. Jongeren gaan er werken of studeren en keren terug met een bepaalde visie op de Islam die mogelijk gevolgen heeft voor onze samenleving en voor het naast elkaar bestaan van verschillende religies.
Op welke manieren wordt dit weerspiegeld?
In het verleden was het altijd de gewoonte voor beide gemeenschappen om samen te komen voor elkaars grote gelegenheden, zowel blijde als trieste. Christenen feliciteerden bijvoorbeeld de moslimleden van hun familie met hun religieuze feesten en andersom. Voor alle duidelijkheid: we hebben vaak leden van verschillende geloofsovertuigingen binnen één gezin. Desalniettemin, of misschien juist daarom, hebben we deze feesten altijd samen gevierd. Bij de oudere generatie is dit tot op de dag van vandaag het geval. Maar bij sommige jongeren is het niet meer zo vanzelfsprekend vanwege de invloed van bepaalde radicaal-Islamitische tendensen.
Ondanks het feit dat moslims de meerderheid vorm met tussen 54% en 60% van de bevolking, is Burkina Faso geen Islamitische staat.
Precies. We zijn een seculiere staat en we passen het principe van de scheiding van religie en staat toe. Dit was een politieke beslissing die we hebben genomen. Desalniettemin werkt de staat samen met de diverse religieuze gemeenschappen en onderhouden we een dialoog met de autoriteiten.
En gaat de dialoog tussen Christenen en Moslims ondanks alles ook door?
Ja, gelukkig. Er bestaat in ons land een lange traditie van interreligieuze dialoog. In de provincie Soum, die tegenwoordig zo wordt geraakt door terrorisme, hebben we een interreligieuze organisatie die bekend staat als de ‘Broederlijke Unie van Gelovigen’ (Union fraternelle des croyants, UFC). Het is een forum waar Moslims, Katholieken, Protestanten en leden van traditionele Afrikaanse religies elkaar kunnen ontmoeten om te spreken over wederzijds samenleven en de opbouw van het maatschappelijk middenveld. We bezoeken elkaars ceremonies. Zo komen met Kerstmis de leiders van de moslimgemeenschap naar de Mis en wensen de Katholieken een fijne Kerst. En tijdens de Ramadan gaan de bisschop of priesters op dezelfde manier naar de moskeeën om hun goede wensen te brengen. Het werk van de UFC concentreert zich ook op de verschillende religies die samenwerken voor de wederzijdse ontwikkeling van de lokale gemeenschap.
We horen vaak dat de jihadisten de Islam gewoon als wapen gebruiken en dat ze in feite worden gemotiveerd door iets anders dan religie. Wat vindt u hiervan?
Beide uitspraken bevatten veel waarheid. Er zijn terroristen – of ze nu uit Burkina Faso komen of van buitenaf – die met wapens in hun hand heel Afrika echt willen dwingen islamitisch te worden. Zij willen de sharia-wetgeving introduceren in Burkina Faso. Maar er zijn ook anderen die de Islam gebruiken als voorwendsel om hun financiële of criminele belangen te behartigen. Het is voldoende om te weten dat ze ook Moslims vermoorden. Vaak wordt het geweld in ons land ook in verband gebracht met oude etnische rivaliteit of landgeschillen. In dergelijke gevallen is de Islam niet meer dan een voorwendsel om mensen in staat te stellen hun materiële en economische belangen door middel van geweld te bevorderen.
Tientallen Christenen zijn de afgelopen jaren vermoord. Wie valt ze precies aan? Zijn het jihadisten of gewoon criminelen?
Vaak weten we niet eens wie het is die ons aanvalt. We kennen onze vijand niet. In de meeste gevallen eist niemand de verantwoordelijkheid voor de aanslagen op.
Ongeveer 5% van de bevolking is Protestant. Heeft de katholieke Kerk een officiële dialoog met hen?
Ja, hiervoor is een commissie. Al moet worden opgemerkt dat de Protestanten in ons land niet tot de traditionele protestantse denominaties behoren, zoals de Lutheranen of de Calvinisten, maar tot de zogenaamde vrije kerken, waarvan de meeste van Amerikaanse oorsprong zijn. Maar de dialoog met de Islam is ongetwijfeld beter georganiseerd.
Waarover praat de katholieke Kerk met de Protestanten?
De belangrijkste focus van onze dialoog betreft de Week van Gebed voor christelijke Eenheid. Dit geeft ons de gelegenheid om samen te bidden en te werken om bepaalde punten van de christelijke theologie te harmoniseren, zoals de wederzijdse erkenning van de doop in de uiteenlopende geloofsgemeenschappen en de gezamenlijke studie en vertaling van de Bijbel in diverse talen van het land. Er is ook de vraag over problemen die ontstaan als gevolg van gemengde huwelijken.
Heeft de dreiging van terrorisme de Protestanten en Katholieken dichter bij elkaar gebracht?
Ja, absoluut. Zeker in de aangevallen dorpen, waar Katholieken en Protestanten in onderlinge solidariteit verenigd zijn. Maar deze solidariteit is een menselijke reactie en gaat verder dan onze werkelijke overtuigingen. Christenen, Protestanten maar ook Moslims en leden van de traditionele religies hebben niet nagelaten deze solidariteit te tonen.
Ongeveer 10-15% van de bevolking is geen Moslim of Christen, maar behoort in plaats daarvan tot de traditionele Afrikaanse religies. Wat is de relatie tussen de Kerk en deze mensen?
De Kerk toont diep respect voor deze traditionele religies, die van onze voorouders zijn. We zien ze als een voorbereiding op het Woord van God. Maar relaties tussen beide zijn niet altijd gemakkelijk. Het komt namelijk vaak voor dat gedoopte Christenen sommige van hun voorouderlijke praktijken blijven volgen. Het spreekt vanzelf dat de Kerk hen herinnert aan hun christelijke plicht. Er moet echter worden opgemerkt dat onze voorouderlijke religie een monotheïstische is. Er is maar één God, maar tegelijkertijd een groot aantal wezens die een bemiddelende rol vervullen.
Is dit syncretisme wijdverbreid onder Katholieken?
De moeilijkheid zit vaak in de scheiding tussen het cultische en het culturele. Dat gezegd hebbende, moet worden toegegeven dat syncretisme wereldwijd wordt beoefend. En natuurlijk respecteren we allemaal de religie van onze voorouders. Maar voor ons Christenen zijn sommige van hun praktijken in tegenspraak met ons geloof. We proberen hen te laten begrijpen dat Jezus Christus de definitieve oplossing is voor al onze problemen. Maar desondanks willen sommige mensen die in moeilijkheden verkeren onmiddellijke oplossingen voor hun problemen hebben, en daarom keren ze terug naar de religie van hun voorouders.
Het is ook waar dat het christendom in uw land nog niet zo lang bestaat …
Dat klopt helemaal. De traditionele religies waren er het eerst. In de 15e en 16e eeuw werd de Islam geïntroduceerd. Pas aan het einde van de 19e eeuw arriveerden de eerste Franse missionarissen in het gebied dat nu Burkina Faso heet. En pas sinds 1900 zijn meer systematische inspanningen voor evangelisatie ondernomen. Pas sinds die tijd is het christendom echt geworteld in ons land.
Wordt het door sommigen niet gezien als een overblijfsel uit de Franse koloniale periode? Burkina Faso was immers een Franse kolonie tot 1960…
Nee. En dat is te danken aan de moedige missionarissen en hun getuigenis van het geloof, maar ook aan het feit dat de traditionele religie monotheïstisch was. Dit monotheïsme maakte het voor mensen gemakkelijker om zich tot het christendom te bekeren. En het feit dat we van oudsher onze moeders eren, heeft er ook toe geleid dat de verering van de Moeder van Jezus een diepgewortelde praktijk is geworden onder de Katholieken van ons land. En we kunnen ook een verband zien tussen de eer die aan onze voorouders wordt betoond en de verering van de heiligen.
Groeit het geloof in uw land? Want in de praktijk behoort ongeveer 25% van de inwoners van Burkina Faso al tot de katholieke Kerk.
Het geloof groeit. En niet alleen vanwege demografische groei, maar ook vanwege oprechte bekeringen tot het christendom.
Heeft dit voor hen geen gevolgen? In veel moslimlanden wordt bekering immers met de dood bestraft …
Niet voor zover ik weet, niet hier. In sommige kringen kunnen er bedreigingen en sociale sancties zijn. Maar dat hangt sterk af van de specifieke sociale omgeving. Ik ben persoonlijk getuige geweest van de doop van een hele moslimfamilie. De dochter, die een door zusters geleide katholieke school had bezocht, was de eerste die zich bekeerde. Maar daarna bracht ze haar hele gezin tot het geloof. Bovendien hebben de recente terroristische aanslagen op Christenen het geloof van de mensen juist versterkt. Ondanks het gevaar zijn de mensen er trots op Katholiek te zijn.
Desalniettemin vormt dit terrorisme een zeer grote uitdaging voor de Kerk. Hoe reageert deze erop?
We denken goed na over de beste manier om op deze uitdaging te reageren. We zijn van plan dit jaar een groot forum te organiseren, gewijd aan vragen rond pastorale zorg en veiligheid. Het zal een gelegenheid zijn om na te denken over wat het betekent om Christen te zijn en over hoe we ons leven kunnen leiden in de nieuwe context van onveiligheid en aanvallen op gebedshuizen. Het zal ongetwijfeld nodig zijn nieuwe manieren te vinden om ons katholieke geloof te uiten. Al deze vragen zullen in de loop van dit forum ongetwijfeld aan de orde komen.
Wat hoopt u, geconfronteerd met dit terrorisme, voor uw land?
De Heer heeft de controle, Christus leeft. Ons land is daar in zijn recente geschiedenis vele malen getuige van geweest. Ik hoop dat nu hetzelfde zal gebeuren, ondanks dit terrorisme. Er moet een nationaal ontwaken zijn en een volksverzet. Alleen wapens zijn niet genoeg. Helaas lijkt de rest van de wereld niet te hebben begrepen dat ons land het risico loopt te verdwijnen als we ons niet allemaal verenigen tegen de terroristen, in gebed, eenheid en solidariteit. Dit zijn de uitdagingen die we moeten aangaan om een einde te maken aan het terrorisme.
