Mark von Riedemann, voorzitter van de redactiecommissie van het rapport dat door de pontificale stichting Kerk in Nood (ACN) is gepubliceerd, vertelt in een interview met Maria Lozano meer over deze urgente kwesties.
20 juni is door de VN uitgeroepen tot Wereldvluchtelingendag. Een belangrijk punt van zorg is dat er in landen met islamitisch extremisme veel binnenlandse ontheemden zijn, vooral in Afrika. Is er een duidelijk verband tussen deze kwesties?
Volgens de meest recente informatie uit het wereldwijde rapport Godsdienstvrijhed Wereldwijd, gepubliceerd in april 2021, hebben geloofsgroepen in 26 landen te lijden onder ernstige tot zware vervolging. Bijna 50 procent daarvan - 12 landen - bevindt zich in Afrika. Hoewel vele factoren een rol spelen, is een belangrijk punt van zorg de buitengewone groei van lokale en transnationale jihadistische groeperingen. Zij vervolgen systematisch al diegenen - Moslims en Christenen - die hun extreme islamistische ideologie niet aanvaarden. Volgens een rapport van het Africa Center for Strategic Studies uit januari 2021 is het geweld van militante islamistische groeperingen in Afrika in 2020 met 43 procent toegenomen. De bijna 5000 gerapporteerde gebeurtenissen die verband houden met deze groepen, vormen een recordniveau van geweld. De stroom van mensen die het geweld ontvluchten, als binnenlandse ontheemden of als vluchtelingen naar naburige landen, is een bron van grote zorg.
In 2020 is bijvoorbeeld alleen al in de provincie Cabo Delgado in Mozambique het aantal incidenten met islamitisch extremistisch geweld met 129% gestegen. Daarbij was meer dan tweederde van de aanvallen tegen burgers gericht. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie zijn er vandaag als gevolg van het conflict meer dan 730.000 binnenlandse ontheemden in de provincies Cabo Delgado, Niassa, Nampula, Zambezia en Sofala. De onveiligheid neemt nog steeds toe in omvang, reikwijdte en complexiteit.
Wie zijn deze jihadistische groeperingen?
De militanten zijn in veel gevallen op winst beluste huurlingen of lokale strijders die lokale belangen nastreven. Zij worden echter opgehitst door extremistische predikers en bewapend door transnationale terreurgroepen. Ze richten zich tegen de staatsautoriteiten, het leger en de politie, maar ook tegen burgers - waaronder dorpshoofden, leraren (die bedreigd worden vanwege het seculiere leerplan), gematigde moslimgelovigen en christenen.
Het geweld is vaak onvoorstelbaar. In de provincie Cabo Delgado in het noorden van Mozambique werden begin november 2020 vijftien jongens en vijf volwassenen met kapmessen onthoofd door islamitische militanten tijdens een inwijdingsritueel voor tienerjongens. Deze slachtpartijen volgden op een eerdere massa-aanval in april 2020, waarbij naar schatting 52 mannen werden gedood nadat zij hadden geweigerd zich aan te sluiten bij de gelederen van de jihadisten. Zoals u zich kunt voorstellen, heeft de hevigheid van het geweld en de daaruit voortvloeiende onveiligheid hele bevolkingsgroepen op de vlucht doen slaan.
Hoeveel binnenlandse ontheemden zijn er en hoe heeft ACN dit verband gelegd tussen religieuze vervolging en binnenlandse ontheemden?
Een recente studie van Kerk in Nood, waarbij informatie van het 'Internal Displacement Monitoring Centre', het 'Global Report on Internal Displacement' en de 'Displacement Tracking Matrix' van de Internationale Organisatie voor Migratie wordt vergeleken, schat dat momenteel meer dan 15 miljoen mensen in eigen land ontheemd zijn. Een meerderheid van hen komt uit de 12 landen die volgens ACN’s rapport Vrijheid van Godsdienst Wereldwijd lijden onder ernstige tot extreme religieuze vervolging in Afrika. De sociale, economische, politieke en religieuze gevolgen van deze ontheemding zijn aanzienlijk, zowel voor Afrika als voor de internationale gemeenschap. Als er geen actie wordt ondernomen, staat er nog veel erger te gebeuren.
Wat is volgens u het ernstigste probleem dat uit deze vervolging en terreur voortvloeit ?
Misschien is hongersnood wel het meest directe probleem. Volgens de VN bestaat 30,5% van de Westafrikaanse economie uit landbouw en is dit de belangrijkste bron van inkomsten en levensonderhoud voor 70 tot 80% van de bevolking. De meeste ontheemden zijn afkomstig uit deze plattelandsgemeenschappen; boeren die van hun land zijn verjaagd door aanvallen van islamitische militanten en terreurgroepen. De gevolgen van het geweld zijn niet alleen de vernietiging van infrastructuur, het verlies van vee en de verdrijving van boeren van hun boerderijen. Als gevolg van de onveiligheid kunnen ze niet terugkeren naar de oogst. In combinatie met de stijging van de voedselprijzen als gevolg van de COVID 19-pandemie, dreigt in veel van deze landen in de nabije toekomst een door de mens veroorzaakte hongersnood. Volgens het Afrika Centrum voor Strategische Studies heeft het extremistische geweld alleen al in Mali en Burkina Faso geleid tot verhoogde voedselonzekerheid voor meer dan drie miljoen mensen.
Wat zijn de effecten op lange termijn - en welke gevolgen zal dat hebben voor de godsdienstvrijheid?
Als er niets wordt ondernomen, zal de cyclus van geweld, ontheemding en hongersnood zich verder verslechteren, met verdere gevolgen op lange termijn, waaronder diepere breuklijnen tussen de gemeenschappen, economische achteruitgang, politieke instabiliteit en de vernietiging van het traditionele religieuze pluralisme in de regio. Dit laatste geldt vooral in gebieden waar Moslims en Christenen naast elkaar leven. Hoewel Moslims en Christenen evenzeer het slachtoffer zijn van extremistisch geweld, worden met de toenemende islamitische radicalisering de Christenen steeds meer een specifiek doelwit van de terroristen. Daardoor verdwijnen het karakteristieke religieuze pluralisme - en de harmonie – in het gebied.
Gefrustreerd door de schrijnende armoede zullen jongeren die kwetsbaar zijn voor extremistische rekrutering, zich aangetrokken blijven voelen tot de verlokkingen van rijkdom en macht, waardoor de crisis nog langer zal aanhouden. De combinatie van deze factoren zal de internationale gemeenschap er uiteindelijk toe dwingen te reageren - niet in het minst uit eigenbelang als gevolg van de steeds toenemende intra-Afrikaanse migratie en de internationale emigratie. Wij hopen alleen dat het tegen die tijd niet te laat zal zijn voor de plaatselijke bevolking om weer een duurzame vrede te bereiken.
Welke landen worden hier het meest door getroffen?
Hoewel een van de ergste situaties volgens het Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Aangelegenheden (OCHA) de Democratische Republiek Congo betreft, met bijna 22 miljoen mensen die nu acuut met voedselonzekerheid kampen (het hoogste aantal ter wereld), baart Burkina Faso grote zorgen, vanwege de extreme aard van het geweld en de snelle groei van het aantal binnenlandse ontheemden. Volgens het OCHA is dit de snelst groeiende ontheemdencrisis ter wereld. In slechts twee jaar tijd zijn meer dan een miljoen mensen gedwongen hun huis te ontvluchten. Tussen januari 2020 en januari 2021 is het aantal mensen dat humanitaire hulp nodig heeft gestegen naar 3,5 miljoen - een groei van 60 procent in één jaar.
In 2020 heeft Kerk in Nood dankzij de steun van haar weldoeners meer dan 25 projecten gefinancierd om vluchtelingen te ondersteunen, voor een totaalbedrag van ruim 1,7 miljoen euro.
