Kerk in Nood: Twee jaar geleden ondertekenden paus Franciscus en de grootimam van de Al-Azhar Universiteit in Caïro een gezamenlijke verklaring in Abu Dhabi over een gedeeld geloof in God en de menselijke broederschap die uit dit geloof voortkomt. Heeft dit initiatief vruchten afgeworpen in Egypte?
Bisschop Kyrillos Samaan: Zeker. Onze Kerk heeft het document hier in Egypte gepubliceerd en verspreid. Het is een document dat ook door Moslims nog steeds wordt aangehaald. De Al-Azhar Universiteit bijvoorbeeld hield in februari verschillende conferenties ter gelegenheid van de tweede verjaardag van de ondertekening. Ik was ook uitgenodigd als spreker en bevestigde dat de Paus de Islam hoog acht, zoals blijkt uit documenten als zijn encycliek Fratelli Tutti. Ik deelde kopieën van de tekst uit aan de gouverneur en andere belangrijke personen. Het werd goed ontvangen.
Staat paus Franciscus ook in hoog aanzien bij de Moslims in Egypte?
Zeer veel. Hij wordt steeds vergeleken met paus Benedictus, die in een moeilijke positie terechtkwam na zijn rede in Regensburg in 2006, die werd opgevat als kritiek op de Islam. Ongefundeerd, natuurlijk. Maar het was er wel. De sfeer is nu een heel andere met paus Franciscus. Hij heeft een directe lijn met de Grootimam in Caïro en bracht in 2017 een bezoek aan Egypte. In zijn pontificaat is de relatie tussen de officiële Islam en de katholieke Kerk echt ten goede veranderd.
Er zijn echter nog steeds groepen die erg tegen Christenen zijn, zoals de Salafisten of de Moslimbroederschap.
Ja, maar zij hebben niet veel macht meer. Er wordt bijvoorbeeld weinig gehoord over de Salafisten. Zij waren zeer luidruchtig in 2012 en 2013 tijdens het presidentschap van Mohamed Morsi, een lid van de Moslimbroederschap. Nu zijn ze geïsoleerd geraakt in het land. Het grootste deel van de bevolking is toleranter geworden tegenover niet-Moslims.
Toch worden er ook vandaag nog regelmatig aanvallen op christenen uitgevoerd. In het rapport Godsdienstvrijheid in de wereld van Kerk in Nood wordt bijvoorbeeld melding gemaakt van de moord op een koptische Christen in de Sinaï of de ontvoering van christelijke meisjes in Boven-Egypte.
Ja, maar dat zijn er veel minder. De regering doet alles wat in haar macht ligt om ze te voorkomen. Onlangs werd een Moslim die een Christen had vermoord, zelfs terechtgesteld. Vroeger zou het ondenkbaar zijn geweest dat een gelovige ter dood zou worden gebracht vanwege een ongelovige.
De kerken in Egypte zijn vaak vol lof over de vooruitgang die onder de regering van president Sisi is geboekt. De zaken zijn er echt op vooruit gegaan wat betreft de legalisatie van kerken die zonder goedkeuring werden gebouwd, niet ?
Dat is waar. Ik heb gelezen dat ongeveer vijftig procent van de kerkgebouwen in Egypte intussen gelegaliseerd zijn. Hier in Assiut gaat het echter zeer traag vooruit. Het proces is zeer ingewikkeld.
Aan welke eisen moet worden voldaan?
In wezen twee. Men moet de onbetwiste eigendom kunnen aantonen van de grond waarop de kerk is gebouwd. De tweede eis is het indienen van een plan van het gebouw, opgesteld door een geregistreerde architect. Er zijn ook speciale veiligheidseisen.
Waar ziet u, gezien de situatie van de Christenen, nog ruimte voor verbetering?
Wij vragen niet veel en zijn realistisch. Helaas zijn er nog steeds veel mensen die Christenen als tweederangsburgers beschouwen. Dat zal tijd kosten.
Hoe manifesteert zich dat?
Christenen zijn bijvoorbeeld ondervertegenwoordigd op universiteiten. Niet alleen qua studentenaantallen, maar vooral onder de faculteit en het bestuur van de universiteit. Af en toe wordt er een Christen benoemd, maar dat is niet meer dan show. Over het algemeen worden Christenen gepasseerd, ook al zijn ze even gekwalificeerd. Dit is ook het geval bij de overheid of in het leger.
Hoe kan dit worden rechtgezet?
Er moet een mentaliteitsverandering komen. President Sisi heeft het vaak over de gelijkheid van alle Egyptenaren. Dat is belangrijk. Vergeleken met onze situatie tijdens het presidentschap van Mohamed Morsi van de Moslimbroederschap zijn dit gouden tijden voor ons Christenen onder Sisi. Als er in een nieuwe stad een moskee wordt gebouwd, vraagt hij altijd wanneer er een kerk naast komt te staan. Hij bevestigt vaak dat iedereen – Joden, Christenen en Moslims – hun godsdienst vrij moeten kunnen belijden en gebedshuizen moet kunnen bouwen.
Maar zelfs onder Sisi trekken individuele Christenen nog steeds de aandacht van de staat. Tegen de Koptische activist en regeringscriticus Ramy Kamel zijn ernstige beschuldigingen geuit, waaronder zelfs beschuldigingen van terrorisme. Deze beschuldigingen worden door mensenrechtenactivisten als absurd beschouwd. Is dit een teken dat, hoewel Christenen onder Sisi vrijheid van godsdienst hebben, er geen politieke vrijheid is?
Zonder in te gaan op dit specifieke geval, zijn er beperkingen voor alle Egyptenaren, ongeacht hun religie. Deze zijn niet specifiek gericht tegen Christenen.
Laten we eens kijken naar de oecumenische relatie met de Koptisch-Orthodoxe Kerk. Sinds enkele jaren verwacht de Katholieke Kerk van de Koptische Kerk dat zij katholieken zonder wederdoop aanvaardt. Ondanks de goede persoonlijke relatie tussen paus Franciscus en paus Tawadros, is dit nog niet gebeurd. Waarom?
Vanaf het allereerste bezoek van paus Tawadros aan Rome is er een hechte band ontstaan tussen de twee kerkleiders. Tawadros beloofde toen om de kwestie van het herdopen aan te pakken. Hij waarschuwde echter dat hij eerst de Heilige Bisschoppensynode zou moeten overtuigen, omdat dit een kwestie is die tot verdeeldheid zou kunnen leiden. Veel van de bisschoppen in de synode zijn benoemd door zijn voorganger, paus Shenouda. Zij staan zeer kritisch tegenover de oecumene.
Heeft Tawadros door deze kritiek opgegeven?
Nee. Indertijd heeft paus Tawadros abt Epiphanios van het klooster van de heilige Macarius, die inmiddels is overleden, opgedragen te werken aan het op andere gedachten brengen van de voorstanders van het herdopen. De abt gebruikte zeer overtuigende argumenten die voortkwamen uit de Koptische traditie. Hij werd ook belast met het opstellen van een overeenkomstig document. Afgaande op de bewoordingen van het eerste ontwerp, leek de erkenning van het katholiek doopsel op handen te zijn. Er werd zelfs een vertaling naar Rome gestuurd. Kort voor de publicatie ontstond er echter oproer onder de aanhangers van de oude gebruiken. Daarom werd op het laatste moment een nieuwe formulering aangenomen, waarin slechts werd toegezegd dat men zich zou inspannen om de Koptische praktijken te veranderen en waarin niet langer een vast voornemen of zelfs een verplichting daartoe werd uitgesproken.
Betekent dit dat Tawadros werd gedwarsboomd in zijn pogingen?
Ja. Hij werd zelfs tegengewerkt vanwege zijn openheid in andere zaken, zoals veranderingen in de liturgische praktijk. Zo wilde hij tijdens de COVID-pandemie om hygiënische redenen stoppen met het gebruik van een lepel om de heilige communie uit te delen. Dit heeft geleid tot beschuldigingen dat hij katholieke gebruiken wil invoeren. Sommigen verzetten zich ook in het openbaar tegen hem en ijveren voor zijn afzetting.
Gaat het hier om een kleine minderheid?
Dat is niet helemaal duidelijk. Zo ja, dan is het een sterke minderheid. Er zijn immers bisschoppen bij.
Dat betekent dat we niet moeten hopen op snelle resultaten in zaken met betrekking tot de wederdoop.
Nee, dit zal veel tijd vergen. Wat veertig jaar lang onder paus Shenouda is gezaaid, kan niet in een paar jaar ongedaan worden gemaakt. Maar Tawadros is een geduldig man.
