Door Eva-Maria Kolmann
Vandaag hebben Paus Franciscus en Patriarch Kirill van Rusland een ontmoeting in Cuba. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat een Paus en een Patriarch van de Russisch-Orthodoxe Kerk elkaar ontmoeten. De Rusland-expert van Kerk in Nood, Peter Humeniuk, legt de betekenis uit van deze ontmoeting en dialoog tussen de Katholieke en de Russisch Orthodoxe Kerk, waarvoor Kerk in Nood zich al 25 jaar inzet.
Hoe heeft u het bericht opgenomen dat de Paus en de Patriarch van Moskou elkaar zullen ontmoeten?
Peter Humeniuk: Dat het langverwachte treffen van beide Kerkleiders vlak voor de deur staat, is een sensatie en een aanleiding tot grote vreugde. Daarmee komt een droom uit die Paus Johannes Paulus II al koesterde. Natuurlijk was deze aankondiging een verrassing. Aan de andere kant is er al jaren veel voorbereidend werk verricht. Het ging uiteindelijk meer om de vraag “wanneer” dan “of” ze elkaar zouden ontmoeten. Metropoliet Hilarion beantwoordde vragen naar het tijdstip vaak door te zeggen dat de datum onbekend is, maar met de dag naderbij komt. Dat gaf moed.
Waarom vindt de ontmoeting van de Kerkleiders juist nu plaats?
Peter Humeniuk: Dat de ontmoeting nu sneller werkelijkheid wordt, is op de dramatische situatie in de wereld te herleiden. We zijn in onze tijd getuige van een vervolging van christen die een ongeziene omvang heeft aangenomen en die het bestaan van het Christendom in delen van de wereld bedreigt. Metropoliet Hilarion zei in Moskou dat de ontwikkeling van de situatie in het Midden-Oosten, Noord- en Centraal Afrika en ander regio’s waar “extremisten een ware genocide tegen de christelijke bevolking plegen, dringende maatregelen en een nauwere samenwerking tussen de christelijke kerken vergt.” Dat betekent dat als de wereld brandt, specifieke politiek-kerkelijke vragen een ondergeschikte rol spelen. Die gemeenschappelijke getuigenis is belangrijker dan ooit!
Waarom is juist de Russisch-Orthodoxe Kerk zo van betekenis? De Paus heeft altijd al andere Orthodoxe Patriarchen ontmoet…
Peter Humeniuk: Met meer dan 100 miljoen leden is de Russisch-Orthodoxe Kerk de grootste en invloedrijkste onder de Orthodoxe Kerken. Hun stem legt een groot gewicht in de schaal.
Verrassend is niet alleen het tijdstip, maar ook de plaats, waar de beide Kerkleiders elkaar ontmoeten. Waarom in Cuba?
Peter Humeniuk: Het was relatief vroeg duidelijk dat een ontmoeting tussen de Paus en de Moskouse Patriarch op een neutrale plek zou plaatsvinden. De Europese landen komen hier niet voor in aanmerking, omdat hier te veel historisch belastende herinneringen bestaan. Zo kwam Latijns-Amerika in beeld. Er werd aan meerdere mogelijke plaatsen gedacht, bijvoorbeeld aan Paraguay. Nu kwam het lot te hulp, want de wegen van beide Kerkleiders kruisen zich op de reizen naar Latijns-Amerika die ze onafhankelijk van elkaar wilden ondernemen. Waarom zou men de gelegenheid niet aangrijpen? Daarbij komt, dat het voor beide Kerkleiders niet de eerste keer is dat ze Cuba bezoeken. Cuba was in het verleden ook toneel van internationale politieke gebeurtenissen. Ik denk aan de Cuba-crisis in 1962, toen de wereld voor een atoomoorlog tussen Amerika en de Sovjet-Unie stond. Een vredesappèl van Paus Johannes XXIII heeft escalatie toen verhinderd.
U bent momenteel in Moskou. Hoe wordt het bericht over de aanstaande ontmoeting in de Russische maatschappij en binnen de orthodoxie ontvangen?
Peter Humeniuk: Het bericht is positief opgenomen en vindt in Rusland bij de gevestigde belangrijke media grote weerklank. Schakelt men bijvoorbeeld op tv het eerste kanaal in, dan zie je voortdurend beelden van de Paus. Het is een goed teken dat de Heilige Stoel en het Moskouse Patriarchaat het bericht tegelijkertijd openbaar maakten.
Ook binnen de orthodoxie wordt de ontmoeting positief beoordeeld. Patriarch Bartholomeus, de Oecumenische Patriarch van Constantinopel, was over de aanstaande ontmoeting geïnformeerd en heeft het met grote tevredenheid ontvangen. Op het panorthodoxe concilie, dat dit jaar plaatsvindt, heeft de ontmoeting tussen de Paus en de Moskouse Patriarch geen directe uitwerking. Maar de Russisch-Orthodoxe bisschoppen waren het er bij hun algemene vergadering begin februari over eens dat de situatie in het Midden-Oosten zo dramatisch is dat onmiddellijke stappen ondernomen moeten worden. Het is “erop of eronder” voor het christendom in deze landen.
Wat zal er door de ontmoeting tussen Paus en Patriarch veranderen?
Peter Humeniuk: Het feit dat beide kerkleiders elkaar fysiek nooit ontmoet hebben, betekent niet dat er tot dusver geen samenwerking was. De ontmoeting is een hoogtepunt van wat bereikt is na een opvouw van meerdere decennia. Beide kerken hebben eerder met één stem gesproken. Ik wil er graag aan herinneren dat Paus Fransiscus en Patriarch Kirill in september 2013 al hun stem voor vrede in Syrië hebben laten horen. Patriarch Kirill schreef toen brieven aan president Obama, Paus Franciscus en president Poetin. Het is te verwachten dat de samenwerking tussen beide kerken na de ontmoeting intensiever wordt. Daartoe is ook de ondertekening van een gemeenschappelijk document aangekondigd. Dit laat een succesvol voorwerk zien, en men mag hopen en bidden dat daaruit rijke vruchten mogen voortkomen.
En wat betekent deze ontmoeting concreet voor de samenwerking van Kerk in Nood met de Russisch-Orthodoxe Kerk?
Peter Humeniuk: Voor ons is deze ontmoeting natuurlijk een aansporing en een bevestiging om op deze weg door te gaan. Tegelijkertijd zoeken wij naar nieuwe vormen van samenwerking, die zich moet manifesteren in nieuwe projecten en gemeenschappelijke acties. Er doen zich belangrijke werkterreinen voor, zoals het gemeenschappelijke optreden tegen christenvervolging en de inzet voor de christelijke familie. Hier is nog veel te doen. De wil is bij beide kerken groot om samen te zoeken naar oplossingen en om een gemeenschappelijk getuigenis af te leggen. Gezien de situatie in de wereld, kunnen de kerken slechts gehoor krijgen als ze hun schreeuw om vrede met eenduidige stem brengen. Voor Kerk in Nood is het duidelijk dat we daarbij verder willen helpen op deze weg voort te gaan.
