De katholieke kathedraal van de Somalische hoofdstad Mogadishu, gebouwd in 1928, was lange tijd de grootste op het Afrikaanse continent. Maar van die bloei van het Somalische katholicisme is in de afgelopen decennia weinig meer te bespeuren. De laatste katholieke bisschop van het land, Salvatore Colombo, werd in 1989 in de kathedraal vermoord terwijl hij er de Heilige Mis opdroeg. De kathedraal is intussen vervallen.
Tribale krijgsheren
Ofschoon de toenmalige president van het land, Siad Barre, een beloning uitloofde voor het aangeven van de moordenaars van Mgr. Colombo, vermoeden velen dat Barre zelf achter de moord zat. De moord is tot op de dag van vandaag onopgelost gebleven. In 1990 brak een burgeroorlog uit. In korte tijd kwam het land in de greep van tribale krijgsheren. Somalië werd in de wereld synoniem voor een staat zonder regeringscontrole. Enige mate van orde is langzamerhand teruggekeerd, tenminste in Mogadishu. Somalië kreeg een overgangsregering en sinds augustus 2012 heeft het een internationaal erkende federale regering. Maar grote delen van het land blijven buiten enige vorm van wettelijke controle.
Een land met 30 katholieken
Zelfs Mogadishu vertoont zo’n gevaarlijk beeld dat sinds de martelaarsdood van Mgr. Colombo geen bisschop meer is benoemd aan het hoofd van het diocees. In plaats daarvan heeft het diocees een apostolisch administrator, Mgr. Giorgio Bertin, die ook optreedt als bisschop van het diocees Djibouti, een land met ongeveer 800.000 inwoners dat grenst aan Ethiopië, Eritrea en Somalië. Somalië heeft een totale bevolking van ongeveer elf miljoen waarvan minstens 99,8% is moslim is, voor het overgrote deel Soenis. Naar verluidt, zijn er maar 100 katholieken in Somalië. Maar in feite is dit aantal nog kleiner – ongeveer 30 volgens Mgr. Bertin, inclusief enkele ontwikkelingswerkers. Van deze 30 onverschrokken katholieken zijn de meesten etnische Somaliërs. Enkelen hebben christelijke namen, anderen niet. Vier of vijf van de 30 Somalische katholieken zijn Bantoes. Mgr. Bertin tekent daarbij aan dat er vrijwel geen katholieken van Italiaanse afkomst meer zijn en dat iedere katholieke eredienst onvermijdelijk in het geheim plaats vindt.
Italiaanse invloed
Zo is het niet altijd geweest. In 1950 telde het bisdom Mogadishu, volgens catholic-hierarchy.org 8,500 katholieken. Het katholicisme deed aan het einde van de negentiende eeuw zijn intrede in Somalië, het toenmalige Somaliland. Gelovigen waren Italiaanse immigranten en later bekeerlingen uit Bantoe stammen die in Somalië slaven waren geweest. Huwelijken tussen Italiaanse soldaten en Somalische ingezetenen leidden tot een toename van gemengdbloedige katholieken die het Italiaanse burgerschap bij hun doopsel verkregen. Met de afname van de Italiaanse invloed in het midden van de 20ste eeuw, daalde ook het aantal katholieken.
Met de val van stabiele regeringen en de groei van het islamitisch extremisme veranderde de situatie voor de katholieken van numeriek onbeduidend in ronduit gevaarlijk. Bijna allen namen de vlucht. Mgr. Bertin kent geen katholieke vluchtelingen in zijn diocees Djibouti, maar zegt dat ze de wijk namen naar landen als de VS, Italië, Canada, Ethiopië, Nederland, Noorwegen en Australië. Degenen die in Somalië bleven of er een bezoek brachten, riskeerden hun leven.
Non doodgeschoten
Op 17 september 2006 werd een Italiaanse non, Leonella Sgorbati samen met haar lijfwacht voor het kinderziekenhuis van Mogadishu neergeschoten. Eind 2008 lag de grote kathedraal van Mogadishu in puin. De BBC meldde in augustus 2012 dat het terrein gebruikt werd voor de opvang van vluchtelingen. Vlak voor 25 december 2013 verbood de regering van Somalië de viering van Kerstmis in het land. Op kerstdag 2014 overvielen acht gewapende mannen van de met al-Qaida gelieerde al-Shabaab beweging een kerstpartij op de basis van de Afrikaanse Eenheid bij het internationale vliegveld van Mogadishu. Hierbij kwamen vier mensen om het leven.
In december 2015 hief de Somalische regering het Kerstverbod uit 2013 op. Volgens Mgr. Bertin was dit niet meer dan een formele concessie van de politieke leiding in het land, zonder praktische gevolgen voor de houding van de bevolking tegenover katholieken of welke christenen dan ook. De Somalische regering lijkt zich niet erg druk te maken over deze vijandige houding jegens godsdienstige minderheden. Maar het moet gezegd: het land staat voor enorme problemen. Zo kwamen er volgens de VN bijna 260.000 mensen – van wie de helft kinderen onder de vijf jaar – om het leven bij een hongersnood die van oktober 2010 tot april 2012 in Somalië woedde. Verder meldt het VN Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen dat het land meer dan een miljoen interne vluchtelingen telt.
Intrede Caritas
In dit door catastrofen geteisterde land heeft de katholieke humanitaire organisatie, Caritas Somalia, nu haar intrede gedaan. Ze werkt samen met andere non-gouvernementele organisaties (NGO’s) om steun te bieden aan vluchtelingen en getroffenen, ongeacht hun geloofsovertuiging. Het hoofdkantoor van Caritas Somalia ligt in Djibouti en haar voorzitter is niemand anders dan Mgr. Bertin. De bisschop heeft twee keer een bezoek aan Mogadishu gebracht, de laatste keer in 2015. Gezien de dreigende omstandigheden blijft hij niet langer dan twee of drie dagen, heeft dan afspraken met overheidsfunctionarissen, leest de Heilige Mis voor enkele katholieke buitenlanders en bezoekt de projecten waar Caritas Somalia en haar NGO partners bij betrokken zijn. Door deze inzet krijgen velen van ’s werelds meest behoeftigen hulp en wordt enige presentie van de Kerk in stand gehouden.
Hoe vijandig Mogadishu voor katholieken ook mag zijn, de stad is voor hen tegelijkertijd de veiligste plaats in het land. Buiten de stad verdampt het gezag van de regering en katholieken – en trouwens ieder ander – zouden kunnen worden gedood zonder dat er een officiële haan naar zou kraaien. In de woorden van Mgr. Bertin: “Het is moeilijk te zeggen of en wanneer Somalië voor katholieken echt veiliger zal worden”, waaraan hij toevoegt: “Eerst dienen de instituten van de overheid gezag te krijgen; dat zou enige bescherming voor minderheden met zich mee kunnen brengen.”
Geen kerk overeind
Er staan geen kerken in Somalië meer overeind. En de situatie is zo onvoorspelbaar dat het onverantwoord is een poging te wagen tot herstel van de kathedraal van Mogadishu die, ofschoon het dak ervan is ingestort, toch nog iets van haar oorspronkelijke Gothische schoonheid heeft behouden. Daarentegen werken Mgr. Bertin en zijn mensen aan herstel van een katholieke kerk in Hargeisa, de hoofdstad van Somaliland, een autonoom gebied in noord Somalië. Ofschoon Somaliland duidelijk beter functioneert dan Somalië, geniet het geen internationale erkenning als staat.
Caritas is actief in zowel Somaliland als in Somalië, waar zij ondanks de vijandige omgeving haar werk uitvoert: bestrijding van hongersnood, aanbieden van noodhulp en opbouw van onderwijs en gezondheidsinstellingen naast andere diensten. Ondanks het geringe aantal katholieken in Somalië, spreekt Mgr. Bertin de hoop uit dat “Caritas er een rol zal blijven spelen.”
