Namens Where God Weeps en in samenwerking met Kerk in Nood interviewt Mark Riedemann aartsbisschop Paul-Mounged El-Hachem, emeritus apostolisch nuntius in Koeweit. Mgr. El-Hachem, die in Akoura, een dorpje in de Libanese bergen werd geboren, werd in 2005 door paus Benedictus XVI benoemd tot apostolisch nuntius in Yemen, Qatar, Bahrein, Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten en tevens tot apostolisch gedelegeerde naar Arabië waaronder Saoedi-Arabië en Oman vallen.
Kunt u ons iets vertellen over de aanloop tot deze benoeming?
Negenentwintig jaar ben ik professor in Islamitisch Recht geweest aan de universiteit van Lateranen. In 1997 belegde ik een conferentie in Lugano over de betrekkingen tussen Christenen en Moslims in Libanon en het Midden-Oosten. Joseph kardinaal Ratzinger, thans paus Benedictus XVI, woonde deze conferentie bij. De paus, die zich bewust is van het belang van betere betrekkingen tussen Christenen en Moslims, vroeg mij hem als nuntius in dit deel van de wereld te vertegenwoordigen. Op dat moment was ik 71.
Er wordt vaak gedacht dat er geen Christenen zijn in de Arabische en Golfstaten, terwijl er juist een grote gemeenschap is.
In alle Golf staten bevinden zich bijzonder grote Christelijke gemeenschappen. Laten we Koeweit als voorbeeld nemen: Op een bevolking van ongeveer 3,1 miljoen zijn 1 miljoen Christen. De Katholieke bevolking telt ongeveer 400.000 zielen, merendeels afkomstig uit de Filippijnen en India.
De meeste Christenen zijn in feite gastarbeiders?
Inderdaad er is veel handarbeid maar er zijn ook hoog opgeleiden zoals artsen en ingenieurs. De verhouding is ongeveer gelijk aan die in andere landen. We kunnen zeggen dat Christenen minstens een derde of een kwart van de bevolking uitmaken.
Ondanks hun grote aantal, is het leven van Christenen in de Golfstaten niet altijd even gemakkelijk?
Dit varieert van land tot land. In Koeweit hebben we drie Katholieke kerken, die officieel als kerken zijn erkend. Andere gemeenschappen zoals de Armeniërs, Grieks Orthodoxen en Koptisch Orthodoxen hebben hun eigen kerken.
In veel van deze landen hebben Christenen met diverse beperkingen te maken. In sommige landen zoals Saoedi-Arabië, mogen geen kerken worden gebouwd, terwijl Qatar wel ruimte heeft geboden. Bestaat er in het algemeen godsdienstvrijheid of alleen maar vrijheid van eredienst en, zo ja, wat is het verschil?
Inderdaad, in Qatar heb ik in de hoofdstad Doha een grote Katholieke kerk ingewijd, een van de grootste Katholieke centra van de wereld. De emir van Qatar schonk 600.000 vierkante meter voor de bouw van zestien Christelijke kerken. Het is een belangrijke vraag die u stelt over het verschil tussen godsdienstvrijheid en vrijheid van geweten. Libanon is het enige land in de Arabische wereld en het Midden Oosten, dat in artikel 9 van zijn Grondwet openlijk verklaart dat iedere Libanese burger volledige vrijheid van geweten heeft, wat betekent dat hij de vrijheid heeft om te geloven, om zijn godsdienst te kiezen en als hij dat verkiest, van religie te veranderen; een Moslim kan vrijelijk Christen worden en een Christen mag zich ongestoord tot de Islam bekeren. Dit is stevig in de Grondwet verankerd.
€¦maar Libanon is een uitzondering€¦.
Het is een uitzondering, maar we moeten wel bedenken dat Libanon een Arabisch land is. Het is oprichter en lid van de Arabische Liga. Het is oprichter en lid van de Conferentie van Islamitische landen en toch heeft het die vrijheid van geweten in zijn Grondwet opgenomen, als enige land binnen deze organisaties.
Is dat dus het model dat u ook elders ingevoerd zou willen zien?
Ja, dat is het model waar we op hopen en waarvan we graag zouden zien dat het navolging krijgt. Dit model bracht de Zalige paus Johannes Paulus II er toe Libanon "méér dan een land" te noemen€¦
€¦Een boodschap voor de wereld€¦
Ja, een boodschap voor de wereld. In de andere, omringende landen hebben we godsdienstvrijheid maar helaas met beperkingen. In Saoedi-Arabië, mogen we bijvoorbeeld geen kerken openen en toch hebben we er priesters die er ongestoord kunnen werken op voorwaarde dat zij het evangelie niet openlijk belijden of verkondigen. In de Emiraten hebben we wel genoeg kerken, Katholieke scholen en mogen we catechismus les geven in de kerken maar niet op onze scholen. In Koeweit, krijgen de Moslim leerlingen op Katholieke scholen les in de Islam terwijl catechismus les aan Christelijke leerlingen is verboden, ofschoon zij ongeveer 60% van het leerlingenbestand uitmaken. Het antwoord van de regering is: "u heeft volledige vrijheid om catechismus les op vrijdag en zondag in uw kerk te geven."
De lijn van de regeringen in deze landen is dus meestal: U bent bij ons te gast, u bent een minderheid in ons land. U heeft vrijheid van eredienst maar u mag het evangelie niet verkondigen. Kerkdiensten moeten binnen de kerkgebouwen of op terreinen van de Kerk plaats vinden en er is geen vrijheid van geweten: aan een Moslim is het niet toegestaan zich te bekeren.
Inderdaad en ik moet hier bij zeggen dat in sommige landen "zelfs in Koeweit "sommige culturele centra onder de dekmantel van voorlichting over cultuur en godsdienst, zich inzetten om Christenen tot de Islam te bekeren. Dit wordt krachtig aangemoedigd, maar aan een Moslim is het officieel nooit toegestaan Christen te worden.
Aangenomen dat de meeste Moslims in vrede willen leven en gematigd zijn, waarom horen wij niet van deze zwijgende meerderheid? Waarom horen we alleen over fundamentalisten en de gewelddadigheden die tegen Christenen worden gebruikt?
Dit is een bijzonder belangrijke vraag. De landen in het Westen dienen beter te begrijpen wat in de Moslim landen speelt. Zij moeten met hun optreden en aanpak de fundamentalisten en fanatici niet in de kaart spelen en aanmoedigen een greep naar de macht te doen. Ik ben er absoluut van overtuigd dat de aanslagen van 11 september bij de meeste Moslims afschuw hebben gewekt. Het was een daad van enkele fundamentalisten, fanatici zoals Bin Laden. Dit fanatisme en deze gewelddadige reactie vormden een antwoord op de politiek van sommige landen. De andere kwestie die het gedrag en de mentaliteit van vele Moslims dramatisch heeft veranderd is het Israëlisch-Palestijnse conflict.
Is dat de kern van het probleem?
Dat is de kern van het probleem. Verder is het de manier waarop de Staat Israël tot stand kwam en zich heeft opgesteld tegenover de Arabieren. Een blik op de geschiedenis leert ons dat de Joden die voorafgaand aan de stichting van de Staat Israël naar het Midden-Oosten kwamen, zeer vriendelijk door de Arabieren zijn ontvangen. Voor de stichting van de Staat Israël woonden er meer dan 500.000 Joden in Egypte, meer dan 200.000 in Beiroet en meer dan 300.000 in Jemen, allen in voorbeeldige harmonie met hun omgeving. De eerste Joden die zich in Palestina vestigden, werden gastvrij ontvangen. Grond werd hun te koop aangeboden. Zij leefden vreedzaam naast elkaar tot de stichting van de Staat Israël. Sindsdien hebben de Moslims zich diep vernederd gevoeld, nog eens verergerd omdat de Joden Jeruzalem tot hun eigendom hebben verklaard. Dit alles draagt bij tot een vergroting van de tegenstellingen en werkt een verdere radicalisering van de Moslims in de hand.
Wat is het antwoord?
Het antwoord is vrede. Het antwoord is wat de Heilige Stoel van het prille begin heeft aanbevolen: twee staten voor twee volkeren met duidelijke en veilige grenzen en een herstel van de goede betrekkingen die er tussen Joden en Moslims bestonden voor de stichting van de Staat Israël in 1948.
In verband met de verscherpte tegenstelling tussen Christenen en Moslims, is wel gesuggereerd te komen tot een "positieve secularisatie", wat, denk ik, een nieuwe variant is op de scheiding van Kerk en Staat?
In het Westen is dat mogelijk. Maar in het Midden Oosten is het denkbeeld van secularisatie niet te verwezenlijken. Secularisatie is een concept dat in het Midden Oosten niet bestaat, noch voor Christenen, noch voor Moslims omdat de mensen in het Midden Oosten van nature godsdienstig zijn. Het is veel beter te spreken van citoyenneté, "burgerrechten voor iedereen" die aan de burgers het recht geven hun eigen religieuze waarden gestalte te geven. Islam is niet alleen een godsdienst, maar ook een pakket culturele waarden. Iedere daad van een Moslim heeft zowel een godsdienstige als een culturele betekenis. Vlak voordat hij werd vermoord, stelde de toenmalige president van Libanon, Rafic al-Hariri, voor godsdienst alleen in de moskee of in de kerk te laten onderwijzen. Ik zal nooit vergeten hoe een prominent lid van Hezbollah hierop reageerde: "Wat denkt Hariri wel? Wil hij God uit Libanon wegwerken? Dat kan niet… God heeft zijn plaats in Libanon".
Dit is dus het streven; het gaat om de erkenning van burgerrechten, ongeacht religieuze traditie?
Ja, gelijkheid erkennen onafhankelijk van religieuze overtuiging, dat ieder dezelfde rechten en plichten heeft om te worden erkend en verankerd in de wetten van het land. Het ideaal voor ons is de grondwet van Libanon en daarom denk ik dat Libanon ons model kan zijn. De andere grote uitdaging voor de hedendaagse Moslim wereld is begrip te hebben voor democratie, mensenrechten en voor alle vormen van vrijheid. Een van de grootste besluiten van het Tweede Vaticaanse Concilie, dat voor mij een daad van grote moed was, is de verklaring over godsdienstvrijheid die ieder mens het volle recht geeft om welke religie dan ook aan te hangen "en dat is groots en mooi.
Het interview werd verzorgd door Mark Riedemann voor "Where God Weeps" een wekelijks radio en tv-programma van Catholic Radio & Network in samenwerking met de internationale Katholieke hulporganisatie Kerk in Nood.
