Pater Samir Khalil Samir kijkt terug naar het bezoek van Paus Benedictus XVI aan Libanon: "De Paus ziet Libanon als een voorbeeld voor Oost en West". Het bezoek van Paus Benedictus XVI aan Libanon (14-16 sept.) is al even geleden, maar het enthousiasme is er nog steeds voelbaar. Hij stelde Libanon als voorbeeld voor de manier waarop Moslims en Christenen vreedzaam kunnen samenleven in de wereld. De Apostolische Exhortatie spoort alle religies aan om fundamentalisme te overwinnen en elkaar te accepteren omwille van de rede en van principes die eigen zijn aan de menselijke natuur. Het voorstel voor een "gezond secularisme", dat de aanwezigheid van religie in de maatschappij eerbiedigt, heeft ook voor het Westen een boodschap.
Bij het verbazingwekkende bezoek van Paus Benedictus XVI aan Libanon viel me als eerste op hoe veel Moslims meededen aan de viering van zijn komst. Niet alle Moslims waren er, maar met name Sjiieten betuigden hun steun. De Soennitische Grootmoefti viel minder op, maar over het algemeen was de ontvangst door de Moslims positief. Bovendien was de vreugde van de Christelijke mensen niet te stuiten. En de menigte bestond voor het grootste deel uit jonge mensen.
Benedictus XVI en de Moslims
De Paus stelde zich erg open en vriendelijk op ten opzichte van de Moslims: in plaats van kritiek te geven stelde hij voor om een positieve weg vooruit te bewandelen, een weg van samenwerking. In de Apostolische Exhortatie wijst hij op twee nieuwe stromingen in het Midden-Oosten: secularisme en fundamentalisme. Bij dit laatste denken we tegenwoordig haast automatisch aan Islamitisch fundamentalisme. Maar de Paus zei dat het een gevaar is dat "alle gemeenschappen raakt" en samen met elkaar moet worden bestreden. Hij definieert het gevaar heel duidelijk: het afwijzen van de ander, het te gronde richten van iedereen die niet hetzelfde is enz…
Er was een journalist die vond dat de Paus zijn visie op de Islam had veranderd ten opzichte van zijn toespraak in Regensburg. Maar volgens mij heeft hij helemaal niets veranderd. Wat wel is veranderd, is de stijl van zijn betoog en onze interpretatie ervan.
Deze Apostolische Exhortatie is een zeer constructieve weg vooruit. De Christenen hield hij voor om samen met anderen te werken aan de opbouw van hun stad en maatschappij. Het werk van Christenen is gebaseerd op wat mensen van nature gemeenschappelijk hebben, niet op iets dat direct wordt voorgeschreven door God of besloten ligt in een heilig boek. In wezen is dit hetzelfde als wat ten grondslag ligt aan de Regensburgse Toespraak: de oproep om te leven volgens de rede en om twee soorten geweld te vermijden: fundamentalistisch geweld, dat God inzet tegen de rede, en seculier geweld, dat de rede inzet tegen God.
Iemand zei dat de Paus geen politieke oplossingen aandroeg en daarom verre van concreet was. Ik zeg echter dat de Paus een uitstekende keuze heeft gemaakt met zijn nadruk op universeel geldende fundamentele principes, met inbegrip van de geestelijke dimensie van de mens, omdat de politiek onze taak is, die we vervullen overeenkomstig de omstandigheden en situaties.
Vergiffenis en verzoening
Door principes en waardes voor te stellen die worden onderschreven door iedereen die naar het goede streeft, geeft hij ons de ruimte om te reflecteren op de wegen die moeten worden bewandeld om zijn visie te realiseren.
Het viel me bijvoorbeeld op dat hij in zijn voortreffelijke toespraak in Baabda de woorden "menselijke waardigheid" vijf keer gebruikte, en wel om het belang van "verzoening" en "vergiffenis" te benadrukken. Dit is van belang voor het Midden-Oosten. Neem de situatie in Syrië: het bevindt zich momenteel in een impasse, er zit geen beweging in, noch vooruit noch achteruit. Vanuit beide zijden probeert men deze oorlog te winnen, met als resultaat een oplopend dodencijfer en een toename van wreedheid.
Ook al zou de oorlog ophouden, hij laat ernstige wonden achter: een familielid dat is vermoord, geweld en vernietiging. Tenzij we leren om elkaar te vergeven, met erkenning van het kwaad en de schade die zijn gedaan, tenzij we leren om onszelf te verzoenen, is het onmogelijk om aan de toekomst te denken. Wanneer je geen dialoog aangaat waarin je de fundering legt van een nieuw Syrië, een fundering die bestaat uit vergiffenis en verzoening, dan zal Syrië hopeloos ten onder gaan.
De Arabische media hebben veel aandacht geschonken aan het bezoek van de Paus en aan zijn boodschap. An-Nahar, de Arabische krant die in Libanon het meest wordt gelezen, wijdde 15 september jongstleden een speciale bijlage van acht pagina’s aan de Paus. Met bijdragen van Katholieken, Orthodoxen en Moslims. De eerste pagina, met als titel: "Genoeg over dhimmi", gaat over de manier waarop niet-moslims in het verleden zijn behandeld (maatschappelijke uitsluiting; beschermingsgeld enz…). Op de tweede pagina gaat een Orthodoxe priester verder in op dit thema door in plaats van het "dhimmi-schap" volwaardig burgerschap op te eisen voor Christenen. Op de derde pagina herinnert een Islamitische Egyptenaar eraan, tegen de achtergrond van de ervaringen die zijn opgedaan met de Arabische Lente, dat sinds het begin van de twintigste eeuw Christenen en Moslims maatschappelijk hebben samengewerkt bij hun gevecht tegen het Britse kolonialisme. Verder bevat de bijlage van de krant nog stukken van Moslims en Christenen die de toespraak van de Paus onderschrijven en haar zien als een ‘spirituele visie die verder gaat dan het politieke debat". En nog steeds verschijnen er positieve berichten over het bezoek van de Paus.
Libanon als voorbeeld
Zal het voorstel van Paus Benedictus XVI effectief zijn? Ik denk het wel. De Paus heeft niet alleen waarden geformuleerd, hij stelde Libanon ook als voorbeeld voor het Midden-Oosten. Ten aanzien van de pluriformiteit van Libanon "er bestaan veel Christelijke genootschappen en Islamitische vertakkingen "verdedigde hij deze pluriformiteit als een bron van rijkdom voor een natie.
Natuurlijk noemde hij ook de mogelijkheid dat veelheid kan leiden tot verdeeldheid en conflict. Maar hij benadrukte vooral dat Libanon erin is geslaagd om een eenheid te vormen die is gebaseerd op verscheidenheid en ongelijkvormigheid. De Paus verzette zich tegen het fundamentalistische project "waarbij iedereen zich moet conformeren aan een specifieke levens- en kledingsstijl (baard, sluier enz…), heel strikt moet vasten en de Sharia volledig wordt toegepast ", en daar tegenover stelde hij de Libanese werkelijkheid, die weliswaar niet perfect is, maar in veel opzichten wel succesvol.
Libanon erkent het bestaan van 18 gemeenschappen en omarmt de verscheidenheid maar beseft tegelijkertijd dat het één volk vormt. Dit perspectief is voor de regio heel positief. Afgezien van enkele gebieden in het Midden-Oosten waar Christenen wonen, bestaat het merendeel van de landen uit een Islamitische bevolking. Maar alle pogingen om deze landen onder één en dezelfde vlag te verenigen, inclusief de Islamitische landen, zijn mislukt: het project voor een nieuwe opbouw van het kalifaat, dat Kemal Atatürk in 1924 had afgeschaft, is nooit uitgevoerd, de eenheid tussen sommige Arabische landen (de Verenigde Arabische Republiek in 1958, met Egypte, Syrië en Yemen) heeft nooit doorgang gevonden.
Ons volk en onze leiders zijn altijd geneigd om te zeggen dat wanneer we een sterke maatschappij willen hebben, we dan allemaal één en dezelfde instelling moeten hebben. Het voorbeeld van Libanon daarentegen omvat zowel eenheid als verscheidenheid.
De weg die Libanon bewandelt, is effectief doordat het iets heeft ontwikkeld dat ook in het Ottomaanse Rijk aanwezig was, namelijk de erkenning van de gemeenschap en haar binding aan de Staat door middel van het hoofd van die gemeenschap (te weten de millet, het Turkse woord voor een Arabisch begrip, met als betekenis: "gezindte", of preciezer: "wettelijk beschermde religieuze gemeenschap"). Na de val van het Ottomaanse Rijk hebben de Fransen geprobeerd om deze eerbied voor de gemeenschap in ere te herstellen.
Daarbij komt nog dat Libanon altijd een toevluchtsoord is geweest voor veel gemeenschappen: Maronieten, Druzen, Sjiieten enz… Dit is waarom de Libanezen al eeuwenlang gewend zijn aan de omgang en het vreedzame samenleven met religies, talen en gemeenschappen. De grondwet die in 1923 onder Franse invloed tot stand werd gebracht, verenigt al deze gemeenschappen onder de "Allerhoogste God". Artikel 50 stelt dat de President van de Republiek zijn functie pas kan uitoefenen nadat hij zijn trouw heeft gezworen met de woorden: "Ik zweer bij de Allerhoogste God de Constitutie en de wetten van het Libanese Volk na te leven en Libanons onafhankelijkheid en landsgrenzen te handhaven". Deze formulering is belangrijk: ze spreekt geen voorkeur uit voor de liefhebbende God van de Christenen noch voor de genadevolle God van de Moslims.
Dit heeft een gedifferentieerde werkelijkheid voortgebracht, met eerbied voor religie binnen een "gezond" secularisme. Natuurlijk bestaat er ook het gevaar dat de gemeenschap geë¯soleerd raakt en iedere gemeenschap in zichzelf opgesloten blijft, maar uiteindelijk lijkt de Libanese manier echt heel goed te werken en ik geloof dat ze kan dienen als een voorbeeld voor het Midden-Oosten.
Bovendien wordt Libanon in heel het Midden-Oosten beschouwd als een ontwikkeld en gelukkig land. Dit is zelfs nog verbazingwekkender gezien het feit dat het zo veel gemeenschappen herbergt. Maar deze groepen hebben hun onderlinge eendracht als voorwaarde gesteld, met een bescheiden verwijzing naar God, die boven iedereen staat.
Het is mijn overtuiging dat de Paus het sleutelbegrip heeft aangereikt: eenheid verrijkt door verscheidenheid, niet eenheid verstikt door gelijkvormigheid.
De Paus stelde ook voor dat Libanon niet alleen voor het Midden-Oosten een voorbeeld kon zijn, maar ook voor de wereld. We mogen niet vergeten dat er tegenwoordig ook in het Westen veel gemeenschappen met verschillende religies en culturen bestaan, wat het nodig maakt om opnieuw na te denken over de vraag hoe vreedzaam samenleven mogelijk is. Om deze reden bekritiseert de Paus in de Apostolische Exhortatie het geseculariseerde secularisme, en pleit hij voor een "gezond secularisme" (zie noot 29).
"Een gezond seculier-zijn", zo zegt hij, "bevrijdt religie van politieke bemoeienis, en maakt het mogelijk dat de politiek wordt verrijkt door de bijdrage van religie, met behoud van de noodzakelijke afstand, een duidelijk verschil en een noodzakelijke samenwerking tussen beide omgevingen. Geen enkele samenleving kan zich op een gezonde manier ontwikkelen wanneer dit niet gebeurt in een geest van wederzijds respect tussen politiek en religie, met vermijding van de voortdurende verleiding om beide te versmelten of om ze tegenover elkaar te stellen."
Bron: AsiaNews
Vertaling Camiel Donkers
Foto: Benjamin Hiller/Corbis.
