door Samir Khalil Samir
De hoop op een grondige transformatie van het Midden-Oosten begint minder te worden. De zwakte van de jonge revolutionairen wordt geconfronteerd met de macht van het leger en van islamitische groeperingen die de vruchten van de verandering willen plukken. Christenen in Syrië worden gedwongen tot steun aan de autoritaire regimes om de vrijheid van godsdienst te redden. Democratie en secularisme lijken een onmogelijke combinatie te zijn. Libanon lijkt hierin een positieve uitzondering.
De laatste maanden heeft de wind van de zogenoemde "Arabische lente" Noord-Afrika en het Midden-Oosten doen schudden. Vooral in Egypte zagen we nationale eenheid tussen christenen en moslims, een verlangen naar meer democratie, meer respect voor mensenrechten, en naar meer banen.
Sinds de val van Mubarak, nu enkele weken geleden, lijkt er sprake te zijn van een terugkeer naar het "normale" of wellicht van een "normalisatie": het referendum over de nieuwe grondwet heeft op papier weinig veranderd, het leger heeft openbare demonstraties verboden, en de Moslim Broederschap is assertiever geworden…
Ook in Tunesië is er dezelfde moeilijkheid om een regeringsvorm te vinden die niet is getekend door corruptie uit het verleden, en ondertussen is er in Libië een oorlog aan het ontstaan waarin het Westen voor het eerst op een onduidelijke manier betrokken is. Hier volgen de gedachten van onze islamdeskundige.
Is er geen toekomst voor deze Arabische lente?
Deze vragen zal ik proberen te beantwoorden door me hoofdzakelijk te richten op de situatie waarmee ik het meest bekend ben: Egypte. Enerzijds is het volstrekt normaal dat mensen, na deze turbulente maanden, willen terugkeren tot de normale toestand: het heropenen van scholen zodat studenten niet een heel academisch jaar kwijt zijn en een terugkeer naar werk om de economie in crisis te stimuleren. De houding van het leger is normaal en was ook voorspelbaar: We zullen jullie steunen "zeggen ze "maar op dit moment kan het land het zich niet veroorloven om in economisch opzicht tekort te schieten.
De resultaten van het referendum over de grondwet waren onvermijdelijk. Merk op dat het nooit de bedoeling was van het referendum om Artikel 2, dat gaat over de sharia als de basis van de Egyptische wetgeving, te veranderen, ook al zouden jonge mensen hierover in de nabije toekomst een referendum willen houden.
Wanneer dat vandaag zou worden gedaan, dan zou maar 30% van de mensen het willen schrappen. Niet omdat de overige 70% islamisten zijn, maar omdat de mensen zich er niet van bewust zijn, en omdat ze uit het feit dat Egypte een land is met een moslimmeerderheid, concluderen dat islamitische wetten het land zouden moeten regeren. Het moet gezegd dat Egypte geen strikte sharia toepast, zoals in het geval van Saudi-Arabië, Iran of Pakistan. Deze kwestie leeft daarom alleen bij degenen met de scherpste gevoeligheid. In de Arabische wereld wordt over het secularisme gediscussieerd, maar menigeen weet niet eens wat het inhoudt. Voor christenen ligt de vraag diep gevoelig, maar moslims zien er geen probleem in.
De jonge mensen die de revolutie hebben bewerkstelligd, zijn niet georganiseerd
De enige georganiseerde partijen in Egypte zijn die van Mubarak en van de Moslim Broederschap. Zij leidden de stemming voor de tien punten van het referendum, het lanceren van de nieuwe grondwet; zij hebben voor de maand september 2011 nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Voor de jonge mensen die de revolutie aanvoerden, is het jammer dat zes maanden een te korte tijd is om zich te organiseren, en tot op heden zijn ze er niet in geslaagd om voor zichzelf een leider aan te wijzen. Dit geeft ze een achterstand tijdens de verkiezingen. Overigens is dit onvermijdelijk: het land kan niet te lang zonder nieuwe grondwet en vrije verkiezingen blijven. In zijn algemeenheid kan ik daarom zeggen dat ik geen enkele boycot van de revolutie zie, maar een eenvoudige poging om de revolutie te kanaliseren naar een terugkeer tot het normale.
De angst voor een islamitische verwikkeling is echter terecht. De Moslim Broederschap produceert bergen propaganda voor de islamisering van de samenleving: door ongesluierde meisjes onder druk te zetten of door de bevolking te choqueren, door El Baradei (Egyptische presidentskandidaat, red.) als een aanhanger van "atheïstisch" en "immoreel" secularisme af te schilderen. Volgens een online-video zal Egypte, wanneer het land secularisme zou toelaten, steeds meer worden overspoeld door minirokjes, alcohol- en drugsgebruik, homohuwelijken enz. …: dit alles heeft helemaal niets te maken met secularisme. Deze propaganda doet iets met mensen. Van de reacties op de video die ik heb geraadpleegd, zegt er maar één: maar dit is geen secularisme.
Helaas weet de partij die de revolutie heeft bewerkstelligd, niet welke richting op moet worden gegaan. Ze moeten een leider vinden die een drijvende kracht kan zijn. Anders is er inderdaad het risico van een terugval. De toekomst is onzeker.
De islamisten willen de revolutie grijpen
In Tunesië gaat het in een bepaald opzicht beter, maar zelfs daar werd op 1 maart 2011 de islamitische partij Ennahdha toegelaten, opgericht door Rachid Ghannouchi en sinds 1991 verboden. Met de partij Ettahrir proberen zij het secularisme uit te bannen. Het eerste besluit waar zij om vroegen, was het toestaan van legitimatiebewijzen waarop vrouwen hun gezicht bedekt hebben, wat voorheen verboden was. Gisteren, 2 april, werd dit "recht" bij stemming aanvaard.
Veel Tunesiërs voelen zich "moslim" en sommige jonge mensen verwerpen ‘secularisme". De intellectuelen zijn anders: zij willen secularisme. Maar de meeste onder hen beschouwen dit probleem door de ogen van immigranten in Frankrijk: levend in een seculier land dat moslimuitingen beperkt: hoofddoekjes zijn verboden, promiscuïteit is toegestaan…
De bezorgdheid van christenen voor de toekomst: democratie en secularisme
Bezorgdheid voor de toekomst van christenen dient zich vooral daar aan waar kleine christelijke gemeenschappen bestaan, in Irak, Syrië, Egypte, Libanon, Jordanië en in Palestina.
In Egypte is de kwestie zeer ernstig. Wanneer het referendum over Artikel 2 (de sharia als basis voor alle wetten, red.) wordt gehouden, zullen we zien of er enige vooruitgang is. Een paar weken geleden sprak ik met Tarek Heggy (liberale Egyptische schrijver en ondernemer, red.), en hij vertelde me dat "het schrappen van dit artikel minstens 10 jaar zal duren". En dat zal voor christenen beslist een teleurstelling zijn.
In Syrië, ondanks alle rellen, zal misschien niets veranderen. Het moet gezegd dat de christelijke bisschoppen geen enkele verandering willen: het regime van Assad (Alawite) garandeert veiligheid en secularisme doordat hij met zijn autoritarisme de radicale islam verbiedt. Zijn tegenstanders zijn niet minderheden of christenen, die vrezen voor de opkomst van een soennitisch regime. Degenen die vechten (en zij vormen de meerderheid), zijn de vijanden van Assad, kortom de soennieten "die zich van de macht buitengesloten voelen "en de Moslim Broederschap, die tientallen jaren lang zijn onderdrukt.
Wij, als christenen, willen vrijheid, democratie, rechtvaardigheid, evenals secularisme, religieuze onpartijdigheid, d.w.z. we willen dat iedereen alleen als burger wordt beschouwd, niet als een moslim, christen of anderszins. Helaas kan in het Midden-Oosten, waar sterke groepen en fanatici moeten worden bestuurd, secularisme alleen met geweld worden opgelegd. Zo is het voor Assad, zo was het voor het Irak van Saddam Hussein, en voor Mubarak in Egypte.
Waar het systeem zwakker is, daar is het genoodzaakt om concessies te doen aan de islam. We zijn daarom gevangen tussen twee uitersten: ofwel democratie met secularisme, ofwel islam. Wij christenen willen beide, democratie en secularisme, maar kunnen deze nu feitelijk niet allebei bekrachtigen. Daarom verkiezen christenen uiteindelijk een autoritair regime, maar wel één dat ze op zijn minst een minimum aan vrijheid van godsdienst garandeert.
Dit is het drama van het Midden-Oosten. In Europa gingen secularisme en democratie hand in hand. In het Midden-Oosten zijn ze aan elkaar tegengesteld.
Een positief voorbeeld: Libanon
Wanneer we ons met deze situatie geconfronteerd zien, lijkt het belangrijk om het enige positieve voorbeeld te noemen, dat van Libanon, waar er zowel een democratie als secularisme is, dat religie respecteert en totaal verschilt van het Westerse secularisme. Een aantal dagen geleden (2 april) ging de soennitische moefti Rashid Kabbani naar Bkerke "het thuis van de maronitische patriarch Bechara Rahi (zie foto). De moefti stelde voor om binnenkort een grote islamitisch-christelijke ontmoeting te houden in Bkerke, "omdat Bkerke "zo zei hij "het nationale en spirituele hoofdkwartier is waar alle Libanese, christenen en moslims samenkomen". Omdat Libanon nog steeds zonder regering zit, denkt de moefti dat ze op deze manier de ‘spirituele en sociale gemeenschappelijkheid" sterker kunnen maken "om het sociale weefsel opnieuw op te bouwen".
Het enige land waar harmonie tussen beide bestaat, is Libanon. En hoewel het aantal christenen nu gedaald is tot 35% van de totale bevolking, stemmen moslims ermee in dat zij hun politieke aanwezigheid op 50% van de zetels houden. De reden: ze realiseren zich dat de christelijke aanwezigheid vruchtbaar is voor de samenleving, en daarom vragen ze hen om niet naar het Westen te emigreren!
Onder de landen waar het rustig is, bevindt zich Syrië, waar er een autoritaire, maar seculiere regering is, en Jordanië, waar er, dankzij de koning, een bepaalde balans is. In Egypte willen veel mensen samen leven en met het kruis en met de Koran demonstreren, maar er zijn ook mensen die, daartoe aangezet door de imams, de kerken in een oogwenk kunnen vernietigen.
Slotbeschouwing
Het probleem is dat de Arabische mensen niet klaar zijn voor democratie. Ik vrees dat ze eerst burgeroorlogen en islamitische dictaturen (zoals in Iran) moeten doormaken voordat ze zich realiseren dat deze niet de oplossing zijn. Maar er is enige hoop: degenen die in Egypte een samenleving willen die door de islam is geïnspireerd, verzetten zich evenwel tegen een beeld zoals dat van Saudi-Arabië of Iran.
Tot dusverre is Libanon het enige land waar christenen en moslims met elkaar als gelijken praten en tot uitwisseling komen. Elders gaan er nog steeds te weinig stemmen op voor de verdediging van democratie en religieuze onpartijdigheid. Vooral zeldzaam zijn de stemmen van imams die pleiten voor de scheiding van moskee en politiek, religie en staat.
Tot slot, het godsdienstig onderwijs op scholen is nog steeds te zeer gebonden aan de cultuur van het verleden en de patronen van het eerste millennium. Het mist een openheid voor de moderniteit die gepaard gaat met de herinterpretatie van religieuze bronnen. Een nieuwe uitleg van de grondteksten is dringend vereist. Maar zijn er leraren?…
