De Arabische Lente loopt uit op een Islamitische winter (Deel 1)

Door Samir Khalil Samir. Bijna twee jaar na de Arabische opstand, krijgt het Midden Oosten een steeds Islamistischer en gewelddadig gezicht. Dit terwijl de jongeren juist opkwamen voor meer menswaardigheid en vrijheid. Hun doel is maar half bereikt, zij zijn bevrijd van dictators maar hebben de volledige democratie nog niet bereikt. De grote kenner van de Islam Samir Khalil Samir geeft zijn visie.

Droefenis overheerst in het Midden Oosten over de koers die de Arabische Lente is ingeslagen. Meest in het oog springend beeld zijn de jongeren die op dit moment het presidentiële paleis van Mohammed Morsi in Heliopolis omsingelen.

Na bijna twee jaar staan we nog steeds aan het begin, en worden we geconfronteerd met een nieuwe poging tot totale machtsovername. De Arabische Lente lijkt te zijn weggevaagd. Steeds meer laat men de oren hangen naar de Islam. Dit gebeurt niet alleen in Cairo, maar ook in Tunesië, Libië en Syrië.

De Arabische Lente: brood, werk en menswaardigheid!

De Arabische Lente was de eerste opstand tegen regimes die na een militaire machtsgreep, geleidelijk aan waren uitgelopen op een volledige dictatuur. De protestbeweging die in de afgelopen twee jaar naar voren is gekomen, bewijst dat zich van de Arabieren het gevoel meester maakte "dat de maat vol was". Zo sterk was dit gevoel dat dictaturen werden weggevaagd. Het was een spontane protestbeweging: tegen armoede en werkloosheid en voor grotere vrijheid en persoonlijke waardigheid.

Maar dit is het destructieve, succesvolle deel, gedragen door de wens de samenleving te hervormen. Hierop zou het constructieve deel moeten volgen, gebaseerd op de wens een betere en democratische samenleving op te bouwen.

Egypte, de "Moslim Broederschap" en het Soeni fundamentalisme

Maar het lijkt haast onmogelijk een democratisch systeem op te bouwen: minstens drie Egyptische generaties weten niet wat democratie betekent. Het land werd tot 1952 geleid door een zwakke monarchie die de macht had overgedragen aan Engeland. Er bestond inderdaad enige democratie, maar die was beperkt tot de rijke bovenlaag die geen aandacht besteedde aan sociale kwesties.

Abdel Nasser buitte dit falen uit. Zijn greep naar de macht had het karakter van een sociale revolutie. Niet lang daarna gleden we echter van het autoritaire systeem onder Nasser af naar het steeds dictatorialere systeem onder Mubarak; meer dan 60 jaar lang leerden de Egyptenaren alleen maar te gehoorzamen, zonder ook maar aan veranderingen te denken. Af en toe kwam de overheid met enkele min of meer sociale hervormingen, niet alleen in Egypte, maar ook in Tunesië, Irak en Syrië. Kortom, we weten in Egypte niet wat een democratisch systeem is en we kunnen de praktijk ervan niet in twee jaar leren!

De lange weg naar democratie

We staan nu voor het probleem hoe we democratie moeten vertalen in wetten en structuren. Maar dit is iets wat niet in een ommezien gebeurt. Wie namen in feit de macht over? De best georganiseerden. De jongelui die de revolutie tot stand brachten misten iedere regerngservaring. Zij wilden verandering en hebben verandering gebracht, maar slaagden er niet in met een partij of politiek programma naar voren te komen.

Degenen die ervaring hadden, maar tot het oude bewind behoorden, werden terzijde geschoven. De enige beweging die overbleef, was de onder het vorige regime verdrukte, maar actieve groepering, nl. de Moslim Broederschap. En zo, met valse beloften, handige streken en manipulatie slaagde de Moslim Broederschap er in aan de macht te komen. De Moslim Broeders wisten de bevolking, die voor 40% ongeletterd is, er bovendien van te overtuigen dat hun partij gestoeld is op de Goddelijke wet, de sharia en niet op atheïsme of profane wetten

Dat jong en oud reageerden met een verwerping van de absolute macht van Morsi, is dan ook van groot belang. De mensen beseffen dat het probleem niet alleen Morsi is, maar de gehele Islamistische beweging. Het drama dat zich op het ogenblik in Egypte "en het gehele Midden Oosten "voltrekt, is dat iedereen democratie wenst, maar zonder te weten wat democratie precies is. We weten wat democratie niet is "bijvoorbeeld de machtsstructuur van de Moslim Broederschap "maar we slagen er niet in een duidelijk democratisch programma te bieden.

Het zou wel eens tientallen jaren kunnen duren voor een positief sociaal programma kan worden geboden. Maar we kunnen nu al beginnen met ons voor te bereiden op volledige democratie. Bijvoorbeeld, zolang we zo"n hoge graad van ongeletterdheid hebben (meer dan 40%), zullen we geen volledige democratie hebben. Mensen die niet kunnen lezen, zijn niet in staat de ontwikkelingen te volgen en verlaten zich op anderen voor informatie en sturing, zonder zelf te kunnen bepalen of een voorstel constructief is of niet.

De gewone man en religieus gezag

Aan de andere kant is de ongeletterde "doorgaans de gewone man "afhankelijk van godsdienst, omdat hij er oprecht in gelooft dat wat van God komt het beste is. Hij wordt er voortdurend aan herinnerd dat de imams weten wat God wil, dat de sharia de best mogelijke wetgeving is, dat de Koran het toppunt van perfectie is€¦ En daarom luistert hij naar de imams die hem voorhouden dat het Koranieke model het beste model voor de samenleving is, zelfs als dit alleen maar wordt voorgestaan door Islamistische fundamentalisten. Maar hij staat er niet bij stil dat een model dat misschien in de zevende eeuw, in Saoedi-Arabië, in een Bedoeïenen samenleving goed werkte, niet geschikt is voor een moderne, geïndustrialiseerde wereldwijde economie.

Helaas blijven de Egyptenaren de imams en hun interpretatie van Gods wil slaafs volgen. Als iemand vraagt: "Waarom bidden? Waarom vijf maal per dag bidden?", krijgt hij steeds het antwoord: "Dit is Gods wil". En daarom doen de mensen er het zwijgen toe. Er zijn nog vele jaren vorming en opleiding nodig om in deze totale onderwerping aan de imams verandering te brengen.

Het onderwijs is gebaseerd op uit het hoofd leren, niet alleen van de Koran en sommige uitspraken van Mohammed of onbegrijpelijke pre-Islamitische poëzie, maar ook van geschiedenis en zelfs van wetenschap en mathematica. Kinderen leren ook vandaag nog hun lesjes van buiten, zij leren niet na te denken en voor zichzelf tot conclusies te komen. Om deze houding te veranderen, is ook tijd nodig.

De test waar het op aankomt: de sociale problematiek

Een ander belangrijk element zal de confrontatie zijn tussen wat de Islamisten voorstaan en wat de sociale situatie vereist. Nu de Moslim Broeders het regeringsroer hebben overgenomen, zullen zij moeten laten zien dat zij tot regeren in staat zijn, dat de werkloosheid daalt en dat de economie groeit. Als dit niet gebeurt, zullen de mensen gaan twijfelen aan de waarde van hun beloften.

De Moslims hebben altijd gezegd dat de Islam rechtvaardigheid voorschrijft, dat rijken armen moeten helpen. Hun motto is: "Islam is de oplossing" (Al-Islâm huwa l-hall). In antwoord op iedere vraag "Islam is de oplossing, is het moment van de waarheid gekomen. Als zij in de praktijk niets veranderen, dan zullen hun beweringen een holle ideologie blijken te zijn. En dat zal een stap zijn in het proces naar democratie."

Op het ogenblik voert Morsi een soort staatsgreep uit: hij heeft zichzelf volledige macht gegeven, uitvoerend, wetgevend en wetsprekend. Op 21 november verklaarde Mohamed al-Baradei, Nobel prijswinnaar, oud hoofd van het Internationaal Atoomagentschap en stichter van de Egyptische al-Dastour, nieuwe partij: "Mohamed Morsi heeft nu alle macht van de staat naar zich toegetrokken en zich in feite uitgeroepen tot een nieuwe Pharao". Daarna stemde Morsi in met de Constituerende Assemblee (waar vele sociale partners uit geweerd zijn, inclusief Christenen en liberalen) en kondigde hij een slap referendum over de grondwet aan.

De rol van het leger

Enigszins verrassend in de Egyptische revolutie, is het volledig stilzwijgen van het leger "dat geacht werd de seculiere kracht binnen de samenleving te zijn. Dit stilzwijgen zou te verklaren kunnen zijn uit het feit dat de machtsverschuiving richting radicale Islam het leger goed uitkomt, evenals de Verenigde Staten, die de grootste financier zijn van het militaire budget en niet te vergeten de veel beluisterde Imam Qaradawi uit Qatar, die aanvankelijk een tegenstander van de Arabische Lente was, maar zich erachter heeft geschaard nu alle regeringen voortgesproten uit de Arabische Lente Islamistisch zijn.

Om dit te begrijpen, moeten we weten dat het Egyptische leger iedereen volgt die de macht heeft en het leger steunt. Als de Moslim Broederschap de privileges die de militairen zich hebben verworven, onaangetast laat, dan zal het leger van zijn kant de nieuwe machthebbers steunen. Het leger is niet ideologisch, maar praktisch ingesteld. Nu het zich realiseert dat de regering Islamistisch is, wordt het Islamisme door het leger geaccepteerd. Het Egyptische leger is anders dan het Turkse, dat een uitgesproken instrument is bij het seculariseringbeleid dat door Ataturk werd ingevoerd. Egyptenaren zijn minder dogmatisch, eerder bereid tot akkoordjes, minder onwrikbaar in hun steun.

Ook dienen we te erkennen dat het Egyptisch Islamisme niet terroristisch is ingesteld. Bij iedere terroristische aanslag spreekt Morsi er zijn veroordeling over uit. Bovendien maakte hij indruk met zijn bemiddeling tussen Hamas en Israël in Gaza. Daarom zijn leger en bevolking wat gematigder in hun visie.

Mijn indruk is dat de Arabische wereld "en wellicht de gehele Moslim wereld "onvermijdelijk koerst van een militaire dictatuur naar een sterke Islamistische dictatuur, omdat de mensen religieuze Moslims zijn en daaraan hun visie voor een ideale samenleving ontlenen.

De volgende fase zal de praktische realiteit zijn, waarbij de mensen hun oordeel kunnen geven. Op dit moment is er een jury die grotendeels steun verleent aan de Islam. Maar als mettertijd de Islam niet in staat is het lot van de mensen te verbeteren, dan zullen de idealen waarop de Islamistische agenda is gebaseerd, als puur bedrog ontmaskerd worden. Dit zou bij de bevolking een reactie teweeg kunnen brengen die zou kunnen leiden tot een gezond secularisme in de Arabische maatschappij. Uiteindelijk zal degene die voor voedsel en werk zorgt, de overwinning behalen.

Bron en foto: AsiaNews